Bamadaba bamanankan daɲɛgafe / dictionnaire du Corpus bambara de référence
A-Z ɲíni Fr (i) *
ɛ ɔ ɲ ŋ ɲíni!

A - a

→̌→ 165

intj. ah! áà, ɛ́.

(surprise : ah !)1 • 

(réticence : ah ! [très bref]).2 • 

→̌→ 2080 á'; a'.

pers. 2PL.

→̌→ 96725

pers. 1 • 3SG (il ; elle ; le ; la ; lui ; en ; y ; son ; sa ; ses). à y'á d'á mà il le lui a donné ; elle la lui donnaà bá dòn c'est sa mère (la mère de lui, d'elle)à tá tɛ́ ce n'est pas le sien , la sienne (ce n'est pas sa propriété)


ń «je», í «tu», à «il/elle», án «nous», á «vous», ù «ils/elles»
Pronoms personnels non-emphatiques (4-26)

À ye mìsi` sàn « il/elle a vendu une vache »
Pronoms personnels (4-28)

Wùlu` ye à kín « le chien l'a mordu-e »
Pronoms personnels (4-29)

Mùso` ye jí` dí à mà « La femme lui a donné de l'eau »
Pronoms personnels (4-30)

áw kànâ shɛ̀ fìn` fàga, a' yé à jɛ́man` fàga
Ne tuez pas un poulet noir, tuez un poulet blanc’
24. Les parties du discours en bambara (pronom personnel en tête d'un GN attributif)

[Dúnankɛ` mîn dálen bɛ́ jírisun` kɔ́rɔ], í ka à fàna ni fɛ́n` bɛ́ɛ dɔ́ kɛ̀mɛ yé.
Nourris l’étranger couché au pied de l’arbre avec cent exemplaires de chaque chose’ [Kibaru 97 06koyita-bugobali_ni].
35.2.3. Structure du GN relativisé dans la proposition matrice

2 • ceci (sens démonstratif annonçant ce qui suit :) í ń'á fɔ́ tu dirais ceci, par exempleò y'á sɔ̀rɔ cela a obtenu ceci : , alors

3 • se (sens réfléchi). à y'á sìgi = à y'í sìgi il s'est assis, elle s'est assise

à dɔ́ lá→̌ à dɔ́ rɔ́; à dɔ́ rá.

intj. peut-être.

1 • 

2 • parfois.

à dɔ́ rá→̌ à dɔ́ lá.à dɔ́ rɔ́; à dɔ́ rá.

intj. peut-être.

1 • 

2 • parfois.

à dɔ́ rɔ́→̌ à dɔ́ lá.à dɔ́ rɔ́; à dɔ́ rá.

intj. peut-être.

1 • 

2 • parfois.

áà→̌→ 353

intj. ah!, oh! , ɛ́.

Ábà→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

ábada→̌→ 1 hábada.

n. éternité. ábada káma pour l'éternité, pour toujours

ábada→̌→ 245 hábada. Ar. abadan

adv. 1 • jamais (phrase négative).mùmɛ. kàn'ó kɛ́ ábada ! ne fais jamais cela !

2 • toujours, à jamais (phrase positive).bádaa, bìlen, hálisà, kádawu, kɔ́tɛɛ, túgun. ò yé í tɛ̀nɛ yé ábada ! c'est ton interdit pour toujours !

Abarahamu→̌

n.prop. NOM.ETRG, Abraham. Ábrahamu.

àbarika→̌→ 7 àbarka. Source : Ar. tabaraka : Dieu soit loué !

intj. merci. sáhà. bàba, àbarika ! Papa, merci ! àbarika Ála yé ! merci à Dieu ! àbarika ! baisse le prix ! (au cours d'un marchandage, quand la somme paraît trop élevée)

àbarka→̌ àbarika.àbarka. Source : Ar. tabaraka : Dieu soit loué !

intj. merci. bàba, àbarika ! Papa, merci ! àbarika Ála yé ! merci à Dieu ! àbarika ! baisse le prix ! (au cours d'un marchandage, quand la somme paraît trop élevée)

Abdlaye→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abdul→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abdulaye→̌ Abdulayi.Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abdulayi→̌ Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abdurahman→̌ Abduraman; Abudurahamani; Abudarahamani.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abduraman→̌ Abdurahman.Abudurahamani; Abudarahamani.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abeyibara→̌

n.prop. TOP, Abeïbara (cercle, région de Kidal).

Ábi→̌ Ábiba.Hábiba; Ábibatu; Ábibata; Hábi.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ábiba→̌ Hábiba; Ábibatu; Ábibata; Ábi; Hábi.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ábibata→̌ Ábiba.Hábiba; Ábibatu; Ábi; Hábi.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ábibatu→̌ Ábiba.Hábiba; Ábibata; Ábi; Hábi.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Àbíbù→̌ Voir entrée principale : Hàbíbù.

n.prop. NOM.M, Habib (nom masculin).

Àbíjàn→̌

n.prop. TOP, Abidjan (capitale de la Côte d'Ivoire).

Abilayi→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abisini→̌

n.prop. TOP, Abyssinie (ancien nom de l'Ethiopie).

abotisini→̌→n.prop : 1

n.prop. Abboticine. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Ábrahamu→̌

n.prop. NOM.M, Abraham (principal patriarche des religions juive, chrétienne et musulmane).Abarahamu.

Àbú→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abubakari→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudarahamani→̌ Abdurahman.Abduraman; Abudurahamani.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudaramani→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudɛli→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Àbudù→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudulaye→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudulayi→̌→n.prop : 1 Abdulayi.Abdulaye; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudulayibugu→̌

n.prop. TOP, Abdoulayebougou (un secteur du quartier Djicoroni Para, Commune IV de Bamako).

Abuduli→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudulu→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi; Ábùlo.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abudurahamani→̌ Abdurahman.Abduraman; Abudarahamani.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Abuja→̌

n.prop. TOP, Abuja (capitale du Nigeria).

Ábùlo→̌ Abdulayi.Abdulaye; Abudulayi; Abudulaye; Abudɛli; Abuduli; Abudulu; Abdlaye; Abdul; Àbudù; Abilayi; Dulayi; Duleyi.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

ACALAN→̌→n : 4

n.prop. ABR, Académie africaine des langues.

Ádama→̌NOM.MF (nom masculin ou féminin).

n.prop.

ádamàden( enfant ) Voir entrée principale : hádamàden.

n. humain, homme (en général, opposé aux animaux, à Dieu).cɛ̀man, cɛ̀, jɔ̀n, mɔ̀gɔninfin. mɔ̀gɔ, màaninfin. ádamàden bɛ́ɛ ká kán tous les hommes sont égaux

ádamadenya( humain [ enfant ] *abstractif ) Voir entrée principale : hádamadenya.

n. 1 • humanité, état d'homme.

2 • savoir-vivre (condition d'homme, solidarité, politesse, relations sociales ...)ládamu. mɔ̀gɔya, màaninfinya.

Adarari-dɛ-ziforasi→̌

n.prop. TOP, Adrar des Ifoghas (un massif montagneux au Nord-Est du Mali et dans le Sud de l'Algérie).

Adema→̌

n.prop. ABR, Adéma-PASJ (Alliance pour la démocratie au Mali-Parti africain pour la solidarité et la justice).

aderenalini→̌→ 9

n. adrénaline. Ni a tigi fari ɲɛ jɛra a kan, ni a dusukun tantanni ka teli, ni ninakili sɔrɔli ka gɛlɛn a bolo, ni a nalo bɛ ta a kan, aw bɛ aw teliya ka epinefirini (épinéphrine) anpulu kelen kɛ a la (aderenalini ,adrénaline) anpulu tilayɔrɔ naaninan,...(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ádɛrɛsi→̌→ 7

n. adresse.

Adisabeba→̌ Adisi Abeba.

n.prop. TOP, Addis-Abeba (capitale de l'Ethiopie).

Adisi Abeba→̌ Voir entrée principale : Adisabeba.

n.prop. TOP, Addis-Abeba (capitale de l'Ethiopie).

adw( ainsi.que certain autre *pluriel )

adv. etc (abréviation de àní dɔ́ wɛrɛw).

Àfaana→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Afiganisitan→̌ Afuganisitan; Áfugan.

n.prop. TOP, Afghanistan (pays).

Áfiriki→̌→n.prop : 8 Áfriki.Afrika; Àfrik. Farafinna, Fadafinna.

n.prop. TOP, Afrique (continent).

Afirikidisidi→̌

n.prop. TOP, Afrique du Sud (pays).

Àfrik→̌ Áfriki.Afrika; Áfiriki. Farafinna, Fadafinna.

n.prop. TOP, Afrique (continent).

Afrika→̌ Áfriki.Àfrik; Áfiriki. Farafinna, Fadafinna.

n.prop. TOP, Afrique (continent).

Áfriki→̌ Afrika; Àfrik; Áfiriki. Farafinna, Fadafinna.

n.prop. TOP, Afrique (continent).

Afrique→̌

n.prop. Afrique (Air Afrique).

Áfugan→̌ Afiganisitan.Afuganisitan.

n.prop. TOP, Afghanistan (pays).

Afuganisitan→̌ Afiganisitan.Áfugan.

n.prop. TOP, Afghanistan (pays).

Agali→̌

n.prop. NOM.ETRG, Ghali (Iyad Ag Ghali, le fondateur du groupe salafiste djihadiste Ansar Dine).

agarafezi→̌

n. agrafeuse. a sɔrɔla ka tɔgɔwele daminɛ, sɔgɔlikɛlan agarafezi b'a bolo a ye sɛbɛnw fara ɲɔgɔn kan, k'u sɔgɔ ɲɔgɔn na. (Kibaru 566, 2019) ETRG.FRA.

Agelihɔgi→̌ Agelɔgi.Agelɔki.

n.prop. TOP, Aguel'hoc (commune dans le cercle de Tessalit, région de Kidal).

Agɛlihɔki→̌ Agelihɔku.

n.prop. TOP, Aguelhok (commune dans le cercle de Tessalit, région de Kidal).

Agelihɔku→̌ Voir entrée principale : Agɛlihɔki.

n.prop. TOP, Aguelhok (commune dans le cercle de Tessalit, région de Kidal).

Agelɔgi→̌ Agelɔki; Agelihɔgi.

n.prop. TOP, Aguel'hoc (commune dans le cercle de Tessalit, région de Kidal).

Agelɔki→̌ Agelɔgi.Agelihɔgi.

n.prop. TOP, Aguel'hoc (commune dans le cercle de Tessalit, région de Kidal).

Agi→̌

n.prop. NOM.ETRG, Ag (Iyad Ag Ghali, le fondateur du groupe salafiste djihadiste Ansar Dine).

Agibu→̌

n.prop. NOM.M, Aguib.

àháàn→̌

intj. vraiment? (interjection d'étonnement).

Ahamadi→̌ Àmídù.Ámadù; Ámadi; Ámàdu; Ámɛ̀di.

n.prop. NOM.M.

Ahamadu→̌ Ámàdu.Ámadu; Àmadú; Ahmadu.

n.prop. NOM.M, Ahmad (nom masculin).

àhán→̌ ànhán.àhán.

intj. haha (un constat fait avec de la joie méchante).

àhân→̌→ 5 Voir entrée principale : ànháàn.

intj. bon (enfin, j'ai compris).

Ahɛn→̌ Voir entrée principale : Atɛn.

n.prop. TOP, Athènes (capitale de la Grèce).

Ahmadu→̌ Ámàdu.Ámadu; Àmadú; Ahamadu.

n.prop. NOM.M, Ahmad (nom masculin).

Air→̌

n.prop. Air (Air Afrique).

Ájà→̌ Bájà.

n.prop. NOM.F (de Hajja, une femme que a fait pélirinage).

Ájara→̌ Ájaratu.Járatu.

n.prop. NOM.F (vient d'Aghar).

ájarakata

intj. pouah! (exprime le mépris, la désapprobation).mɔ́riya, mɔ́rɔrɔ.

Ájaratu→̌ Ájara; Járatu.

n.prop. NOM.F (vient d'Aghar).

Aka→̌

n.prop. TOP, Aka (village, région de Mopti).

ákademi→̌→ 1

n. académie.

ákara→̌→ 1

n. beignet de haricot.

Akimi→̌

n.prop. ABR, AQMI, Al-Qaïda au Maghreb islamique.

akɔridalize→̌

n. accords d'Alger. Ka laban ka dɔwɛrɛ bolonɔbila Alizeri jamana na n'o bɛ wele « Akɔridalize ».(Kibaru 502, 2013) ETRG.FRA.

akɔrikadiri→̌

n. accord cadre. Sedeyawo fɔkabɛnjɛkulu ye bɛnkansɛbɛn min bolonɔbila ni sɔrɔdasiw ye, o bɛ wele tubabukan na « Akɔrikadiri ».(Kibaru 502, 2013) ETRG.FRA.

Akra→̌

n.prop. TOP, Akkra (capitale du Ghana).

Ála→̌→ 63 Álawu; Álahu. Ar. allah 'Dieu'

n. 1 • Dieu. màsataana, màsaŋala, má, máŋala, nímasa, Ŋála, Ngála. Ála k' ì dɛ̀mɛ ! Que Dieu t'aide ! ní Ála sɔ̀nna... Si Dieu le veutÁla dén ! (en cas de malheur)Ála sàgo, á sàgo ! Je m'en remets à Dieu et à vous ! ("volonté de Dieu, volonté de vous" , paroles de conclusion dans les palabres l'intervenant s'en remet à l'auditoire)ń bɛ́ Ála mìnɛ je m'en remets à Dieu (dans une épreuve, une injustice)Ála ní... indique la grandeur, l'excellence de qqchÁla ní tìɲɛ authentique, vrai de vrai (m à m : Dieu et vérité)nìn yé jàmanaden Ála ní tìɲɛ yé celui-ci est un vrai fils du paysÁla ní à cɛ̀ɲa kósɔn... à cause de sa grande beautéÁla kósɔn ; Ála káma pour (l'amour de) Dieuní Ála fàrala ń kàn si Dieu m'aide (si Dieu s'ajoute à moi)


Àlá màú dɛ̀mɛ̀nà...
Ála m' áw dɛ̀mɛ-na...
‘Que Dieu vous aide ...’
Règles de réalisation tonale : La règle d'abaissement initial 3.16

2 • ciel. álakolo, kàbanɔgɔ, kàba, sánfara, sánkolo, sán, tìɲɛso. Ála fìnna le ciel s'est noirci

3 • pluie. jí, sánji. Ála nàna la pluie est venue, il a plu

Ála Táala→̌ Álawutaala.Ála Táana. Ar. alahuta'ala 'Dieu le Très Haut'

n. Tout-Puissant (qualificatif réservé à Dieu).

Ála Táana→̌ Álawutaala.Ála Táala; Ála Táana. Ar. alahuta'ala 'Dieu le Très Haut'

n. Tout-Puissant (qualificatif réservé à Dieu).

álabana( Dieu maladie )

n. maladie inexpliquée.

álabato( Dieu adoration )

n. prière communautaire, adoration de Dieu.

áladaba( Dieu plaie *augmentatif )

n. grain de beauté, naevus (tache hypo ou hyperchromique stable, congénitale).cɛ̀juguyakuru.

áladeli( Dieu prière )

n. prière. bàto, déli, séli.

Áladìnyɛ→̌

n.prop. NOM.MF (nom masculin ou féminin).

Aladungo→̌

n.prop. NOM.

álafàrańkàn( Dieu ajouter *je sur )

n. providence (aide providentielle, chance dans une entreprise).

Álafɛ̀→̌

n.prop. NOM.MF (nom masculin ou féminin).

Álahu→̌→ 1 Ála.Álawu; Álahu. Ar. allah 'Dieu'

n. 1 • Dieu. Ngála. Ála k' ì dɛ̀mɛ ! Que Dieu t'aide ! ní Ála sɔ̀nna... Si Dieu le veutÁla dén ! (en cas de malheur)Ála sàgo, á sàgo ! Je m'en remets à Dieu et à vous ! ("volonté de Dieu, volonté de vous" , paroles de conclusion dans les palabres l'intervenant s'en remet à l'auditoire)ń bɛ́ Ála mìnɛ je m'en remets à Dieu (dans une épreuve, une injustice)Ála ní... indique la grandeur, l'excellence de qqchÁla ní tìɲɛ authentique, vrai de vrai (m à m : Dieu et vérité)nìn yé jàmanaden Ála ní tìɲɛ yé celui-ci est un vrai fils du paysÁla ní à cɛ̀ɲa kósɔn... à cause de sa grande beautéÁla kósɔn ; Ála káma pour (l'amour de) Dieuní Ála fàrala ń kàn si Dieu m'aide (si Dieu s'ajoute à moi)

2 • ciel. álakolo, kàbanɔgɔ, kàba, sánfara, sánkolo, sán, tìɲɛso. Ála fìnna le ciel s'est noirci

3 • pluie. jí, sánji. Ála nàna la pluie est venue, il a plu

álajì→̌ lájì; ɛ́lihajì; hájì; ɛ́li hájì; ɛ́lajì.

n. hadji, hadj (musulman qui a fait le pélerinage à la Mecque).

álajɔ( Dieu filet ) ŋálajɔ; ngálajɔ.

n. liane chevelue, Cassytha.filiformis. Catégorie : laur. (herbe parasite sans feuilles, vivant sur les arbustes). álajɔ, álâ-ká-ɲɔ̀.

ála-ká-mìsi( Dieu *possessif bovidé )

n. araignée rouge (petite "araignée rouge" du début de l'hivernage).

ála-ká-mùru( Dieu *possessif couteau ) álâ-ká-mùrujan.

n. arc-en-ciel. mùrufebilen, sánmurubilen.

álâ-ká-mùrujan( Dieu *possessif couteau long ) Voir entrée principale : ála-ká-mùru.

n. arc-en-ciel. sánmurubilen.

álâ-ká-ɲɔ̀( Dieu *possessif mil ) álaɲɔ.

n. Uraria picta, Chlorophytum senegalense, Cassytha filiformis, plante esp, liane chevelue. álajɔ.


photo Charles Bailleul

ála`-ká-ɲɔ̀ |Dieu\art-POSS-mil| ‘Uraria picta’ (et autres plantes similaires)
22.1. Composition nominale selon les modèles -conglomérés N` ká N`

Alakanyi→̌

n.prop. NOM.

álakira( Dieu prophète )

n. Prophète, Mahomet.

álakolo( Dieu os ) ŋálakolo; ngálakolo.

n. ciel, firmament. Ála, kàbanɔgɔ, kàba, sánfara, sán, tìɲɛso, Ŋála, kàbakolo, sánkolo.

álakota( Dieu impiété )

n. sacrilège (faute grave envers Dieu). án kà síran Ála ɲɛ́ kà Álakota dábila craignons Dieu et cessons de lui désobéir (kb 1/05 p 12)

álalakɛ( Dieu à action )

n. volonté de Dieu (fait dépendant de la volonté de Dieu). mɔ̀gɔ tɛ́ sé kà álalakɛ bàli on ne peut contrarier la volonté de Dieu

álalandi( Dieu qui.aime )

n. personne pieuse (personne qui aime Dieu).

álalandiya( personne.pieuse [ Dieu qui.aime ] *abstractif )

n. piété, amour de Dieu. làdiriya, wàlijuya.

Alama→̌

n.prop. NOM.MF (nom masculin ou féminin).

álamadi( Dieu *à donner ) álamandi.

n. 1 • mariage sans dot.

2 • religieux, personne consacrée à Dieu.

Álamàko→̌

n.prop. NOM.MF (nom masculin ou féminin).

álamakɔnɔ( Dieu *à attendre )

n. 1 • dures épreuves (épreuve dont Dieu peut nous tirer).

2 • attente de l'accouchement.

3 • congé prénatal.

álamandi( Dieu *à donner ) Voir entrée principale : álamadi.

n. 1 • mariage sans dot.

2 • religieux, personne consacrée à Dieu.

álamandi→̌ álamani.álimani; álamandi. Fr. l'amende

n. amende. álamani bìn mɔ̀gɔ kàn imposer une amende à qqn

álamani→̌→ 29 álimani; álamandi. Fr. l'amende

n. amende. álamani bìn mɔ̀gɔ kàn imposer une amende à qqn

álamata( Dieu *à propriété )

n. le moindre, même.

álaminɛ( Dieu attraper )

n. résignation (acceptation des épreuves, des injustices).mùɲu. bìlangalama.

álaminɛjɔn( Dieu attraper esclave )

n. personne résignée (personne qui s'en remet à Dieu, soumise à Dieu).

àlamisa→̌→ 83 Source : Ar. al-ḥamis '5ème jour'.

n. jeudi. àlamisadonya, àlamisadon. àlamisasu mercredi soir (m à m : le soir du jeudi) (comme dans la Bible, la journée du jeudi commence par la nuit suivie du jour)

àlamisadon( jeudi jour )

n. jeudi. àlamisadonya, àlamisa.

àlamisadonya( jeudi jour *abstractif )

n. jeudi. àlamisadon, àlamisa.

àlanbara→̌→ 1 lòbaanɛ.lùbaanɛ; àlanbara; àlubaana; àlihanbara; àlihamara.

n. ambre.

álaɲɛsiranbali( Dieu devant craindre PTCP.NEG )

ptcp. impie (qui ne craint pas Dieu). Note : AT

álaɲɛsiranbaliya( impie [ Dieu devant craindre PTCP.NEG ] *abstractif )

n. impiété. kòta. Note : AT

álaɲɛsiranyɛ( Dieu devant craindre *abstractif )

n. crainte de Dieu (révérence, soumission dûe à Dieu).

álaɲɔ( Dieu mil ) Voir entrée principale : álâ-ká-ɲɔ̀.

n. Uraria picta, Chlorophytum senegalense, Cassytha filiformis, plante esp, liane chevelue. álajɔ.


photo Charles Bailleul

álaɲɔ( Dieu mil ) ŋálaɲɔ; ngálaɲɔ.

n. 1/ Uraria picta 2/ Cucurligo pilosa 3/ Dasystachis senegalensis 4/ Chlorophytum senegalense, mil de Dieu. Syn : álalaɲɔ.

Alasani→̌

n.prop. NOM.M, Alhassan (nom masculin).

Alase→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

álasira( Dieu chemin )

n. religion, loi divine. díinɛ, síra.

álasira( Dieu chemin )

n. 1 • espace entre les dents. álasira bɛ́ kàrisa lá un tel a les dents espacées

2 • trace verticale du coin des yeux.

Álasɔn( Dieu gratifier )

n. arachide esp.

álasɔsɔjirinin( Dieu contredire arbre *diminutif )

n. arbre Faidherbia albida, faidherbier, Faidherbia albida, Acacia albida. Catégorie : mimo. (grand arbre ---> 20 m, perd ses feuilles en saison des pluies, précieux par l'azote qu'il fournit par ses racines, ses fruits mangés par le petit bétail). bálansan.

álatanu( Dieu louer )

n. 1 • louange de Dieu.

2 • prospérité, bonne santé.

Álawu→̌ Ála.Álawu; Álahu. Ar. allah 'Dieu'

n. 1 • Dieu. Ngála. Ála k' ì dɛ̀mɛ ! Que Dieu t'aide ! ní Ála sɔ̀nna... Si Dieu le veutÁla dén ! (en cas de malheur)Ála sàgo, á sàgo ! Je m'en remets à Dieu et à vous ! ("volonté de Dieu, volonté de vous" , paroles de conclusion dans les palabres l'intervenant s'en remet à l'auditoire)ń bɛ́ Ála mìnɛ je m'en remets à Dieu (dans une épreuve, une injustice)Ála ní... indique la grandeur, l'excellence de qqchÁla ní tìɲɛ authentique, vrai de vrai (m à m : Dieu et vérité)nìn yé jàmanaden Ála ní tìɲɛ yé celui-ci est un vrai fils du paysÁla ní à cɛ̀ɲa kósɔn... à cause de sa grande beautéÁla kósɔn ; Ála káma pour (l'amour de) Dieuní Ála fàrala ń kàn si Dieu m'aide (si Dieu s'ajoute à moi)

2 • ciel. álakolo, kàbanɔgɔ, kàba, sánfara, sánkolo, sán, tìɲɛso. Ála fìnna le ciel s'est noirci

3 • pluie. jí, sánji. Ála nàna la pluie est venue, il a plu

Álawutaala→̌ Ála Táala; Ála Táana. Ar. alahuta'ala 'Dieu le Très Haut'

n. Tout-Puissant (qualificatif réservé à Dieu).

albɛndazɔli→̌→ 6

n. albendazole. alibɛndazɔli. Albɛndazɔli ni mebɛndazɔli ka surun ɲɔgɔn na, nka a da ka gɛlɛn tuma caman. A bɛ kɔnɔnatumuni kɛlɛ,... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

àlê→̌→ 3761 ɛ̀.

pers. 3SG.EMPH (surtout utilisé dans le style indirect). Ncí kó : àle fɔ́lɔ dè bɛ́ à dàntígɛ : Nci dit que c'est lui qui va s'expliquer en premier


nê, ê, àlê, ánw /ã́ṹ ~ ã́ũ̀/, áw /áú ~ áù/, òlû
Pronoms personnels emphatiques (4-27)

álekabakuru→̌→ 1

n. cheville. ntàmakuru, sènkuru.

Alɛn→̌

n.prop. Alain (Alain Deloche de Noyelle, cofondateur de Médecins sans frontières puis de Médecins du Monde).

Álfà→̌ Álifàa; Álifà.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Alfaru→̌

n.prop. Alphare (équipe de football à Gao).

àlhámdulìlayì→̌→ 1 álihamudulilayi.álihamudulilahi; àlhámdulìlayì; àlihámedulìlahì.

intj. Dieu soit loué.

Ali→̌

n.prop. Al (Al-Azhar mosquée et université d'Égypte).

Àli→̌ Àliù; Àliyù; Àlu.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Áliban→̌ Álibani.

n.prop. TOP, Albanie (pays).

Álibani→̌ Voir entrée principale : Áliban.

n.prop. TOP, Albanie (pays).

alibɛndazɔli→̌→ 5

n. albendazole. albɛndazɔli. Alibɛndazɔli (albendazole) ni pirantɛli (pyrantel) fana bɛ ntumuni suguya caman kɛlɛ, nka u da ka gɛlɛn. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

alibɔmu→̌→ 11

n. album. Azizi Wɔndɛri ye alibɔmu kura bɔ bɛn ni lafiya kan (Kibaru 530, 2016) ETRG.FRA.

alibuteroli→̌→ 1

n. albuterol, salbutamol. salibitamɔli. Ni sisan wulila, aw bɛ salibitamɔli (salbutamol), min bɛ fiyɛ nu kɔnɔ (izinitigiw ka tɔgɔ dalɛn alibuteroli (albuterol) dɔ fiyɛ a nu kɔnɔ tuma ni tuma. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

alidirini→̌→ 1

n. aldrine, insecticide. andirini, diyɛlidirini, epitakulori, kulorodani, paratiyɔn, pɛntakulorifenɔli. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Álifà→̌ Álfà.Álifàa.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Álifàa→̌ Álfà.Álifà.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

alifabetizasɔn→̌→ 2

n. alphabétisation. bálikukalan. alifabetizasɔn fɔnkisɔnɛli, walima mɔgɔkɔrɔba kalan, daminɛna mali kɔnɔ, kabini 1968 san na, segu mara la, ni kalanso 17 ye. (Kibaru nimirɔ 1) ETRG.FRA.

àlihamara→̌ lòbaanɛ.lùbaanɛ; àlanbara; àlubaana; àlihanbara; àlihamara.

n. ambre.

àlihámedulìlahì→̌→ 1 álihamudulilayi.álihamudulilahi; àlhámdulìlayì; àlihámedulìlahì.

intj. Dieu soit loué.

álihamudulilahi→̌ álihamudulilayi.àlhámdulìlayì; àlihámedulìlahì.

intj. Dieu soit loué.

álihamudulilayi→̌ álihamudulilahi; àlhámdulìlayì; àlihámedulìlahì.

intj. Dieu soit loué. tàbárikala.

àlihanbara→̌ lòbaanɛ.lùbaanɛ; àlanbara; àlubaana; àlihanbara; àlihamara.

n. ambre.

àlijana→̌ àlijinɛ.àlijɛnɛ; àrijana; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

Alijazayira→̌

n.prop. Al Jazeera, al-Jazira (al-Jazira chaine de télévision basée au Qatar).

àlijɛnɛ→̌→ 8 àlijinɛ.àrijana; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

àlijinɛ→̌→ 52 àlijɛnɛ; àrijana; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

àlijinɛden( paradis enfant ) àrijanaden.

n. bienheureux, habitant du paradis, saint du ciel.

àlikaama→̌→ 12 àlikama. Ar. al-qamh

n. blé. Catégorie : gram.

àlikaamamugu( blé poudre ) àlikamamugu.

n. farine. fárini, múgu. àlikamamugu nùgulenba farine de froment

alikali→̌→ 2 alikari. Ar. ʔl-qa:di 'juge'

n. cadi.

alikaloyidi→̌→ 1

n. alcaloïde. Kɛfɛn min dɔnnen don kosɛbɛ, o ye kafeyini ye, alikaloyidi, arɔmu n'o ye suma duman ye, ani farikolo nafalan suguya caman, n'o ye witaminiw ye, adw (Kibaru 549, 2017) ETRG.FRA.

àlikama→̌→ 9 àlikaama.Source : Ar. al-qamh.

n. blé. Catégorie : gram.

àlikamamugu( blé poudre ) Voir entrée principale : àlikaamamugu.

n. farine. àlikamamugu nùgulenba farine de froment

alikari→̌ alikali.alikari. Ar. ʔl-qa:di 'juge'

n. cadi.

Alikawu→̌ Alkaw.

n.prop. NOM.

Alikayida→̌

n.prop. Al-Qaïda (Al-Qaïda une organisation terroriste djihadiste).

àlikiyama→̌ kíyama.àlkiyama. Ar. qiyama 'résurrection finale'

n. l'au-delà.

álikɔli→̌→ 57

n. alcool.

alikɔliki→̌→ 1

n. alcoolique. Sigida dɔrɔgutala kɔrɔw bɛ se ka fara ɲɔgɔn kan ka dɛmɛ don mɔgɔw ma minnu b’a fɛ ka a dabila. “Alikɔliki anonimu” ye o tɔn dɔ ye (Alcooliques Anonymes). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Àlímà→̌ Àlimátà.Àlimátù.

n.prop. NOM.F (Àlimá est une forme diminutive).

àlimami→̌→ 71 Source : ar: al-imam = id.

n. imam.

àlimamiya( imam *abstractif )

n. imamat. í ká àlimamiya sàra dòn

Aliman→̌ Alimani.Alimaɲi. Etym : Fr. Allemagne.

n.prop. TOP, Allemagne (pays).

áliman→̌→ 21

n. allemand.

Alimani→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Alimani→̌ Alimaɲi; Aliman. Etym : Fr. Allemagne.

n.prop. TOP, Allemagne (pays).

Alimaɲi→̌ Alimani.Aliman. Etym : Fr. Allemagne.

n.prop. TOP, Allemagne (pays).

álimani→̌ álamani.álimani; álamandi. Fr. l'amende

n. amende. álamani bìn mɔ̀gɔ kàn imposer une amende à qqn

Àlimátà→̌ Àlimátù; Àlímà.

n.prop. NOM.F (Àlimá est une forme diminutive).

Àlimátù→̌ Àlimátà.Àlímà.

n.prop. NOM.F (Àlimá est une forme diminutive).

àlimɛti→̌→ 20 àlumɛti.

n. allumette. àlimɛtikala, tákala. àlimɛtiforoko boîte d'alumettes

àlimɛtikala( allumette tige ) Source : fr : allumette.

n. allumette. àlimɛti, tákala.

Alimin→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

aliminiyɔmu→̌→ 3 daliminiyɔmu. Ar. aluminium

n. aluminium. fùgan.

Alimorabitunu→̌

n.prop. Al-Mourabitoune (Al-Mourabitoune un groupe armé salafiste djihadiste).

alimɔri→̌→ 2

n. armoire. arimɔri. Misali la bɔ bɛ kɛ tabaliw, sigilanw, alimɔriw, sojɔjiriw,... (Kibaru 534, 2016) ETRG.FRA.

Alimu→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

àlimukayikayi→̌→ 5 àlimukayikǎyí; káyikayi.

n. datura.

1 • Datura innoxia, trompette des anges (plante herbacée très courante, aux propriétés excitantes, à des fleurs érigées en forme de trompette).

2 • Brugmansia arborea (arbustes dont des fleurs ont la forme de trompettes tombantes en clochettes).

alineya→̌

n. alinéa. Kasɔrɔ kiirili sariyasen 33nan alineya 2nan b'o waleya in kɔn.(Kibaru 503, 2013) ETRG.FRA.

àlisilamɛ→̌ sìlamɛ.àlisilamɛ; sìlama. ar: aslama = devenir musulman

n. musulman.

Àliù→̌ Àli.Àliyù; Àlu.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

àliwa→̌ Voir entrée principale : àluwa.

n. bonbon.

aliyansi→̌

n. alliance. jò, jɛ̀, láyidu. Jɛkulu min dalen b'o kan, o ye « Aliyansi puru le Mali » ye n'o bamanankan ye faraɲɔgɔn kan Maliko la. (Kibaru 505, 2014) ETRG.FRA.

Àliyù→̌ Àli.Àliù; Àlu.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Álize→̌ Voir entrée principale : Álizeri.

n.prop. TOP, Algérie (pays).

Alizemɛyiri→̌

n.prop. maladie d'Alzheimer.

Álizeri→̌ Álize.

n.prop. TOP, Algérie (pays).

àljana→̌ àlijinɛ.àlijɛnɛ; àrijana; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

àljinɛ→̌ àlijinɛ.àlijɛnɛ; àrijana; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

Alkaw→̌ Voir entrée principale : Alikawu.

n.prop. NOM.

àlkiyama→̌ kíyama.àlikiyama; àlkiyama. Ar. qiyama 'résurrection finale'

n. l'au-delà.

alowera→̌→ 2

n. aloe vera. Di ni aloweraji ka teli ka jeninida nɔgɔmanw furakɛ, nka aw ka kan ka o kɛ jeninida la a dimi sumalen kɔ. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Àlu→̌→n.prop : 1 Àli.Àliù; Àliyù.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

àlubaana→̌ lòbaanɛ.lùbaanɛ; àlanbara; àlubaana; àlihanbara; àlihamara.

n. ambre.

àlumɛti→̌ àlimɛti.àlumɛti.

n. allumette. àlimɛtiforoko boîte d'alumettes

Àlusénì→̌ Fùséni.Fùséyini; Huseni; Huseyini; Useyni.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

àluwa→̌ àliwa.

n. bonbon. bɔ̀nbɔn.

Ámadi→̌ Àmídù.Ámadù; Ámàdu; Ámɛ̀di; Ahamadi.

n.prop. NOM.M.

Ámadù→̌ Àmídù.Ámadi; Ámàdu; Ámɛ̀di; Ahamadi.

n.prop. NOM.M.

Ámàdu→̌ Ámadu; Àmadú; Ahmadu; Ahamadu.

n.prop. NOM.M, Ahmad (nom masculin).

Ámàdu→̌ Àmídù.Ámadù; Ámadi; Ámɛ̀di; Ahamadi.

n.prop. NOM.M.

AMALAN→̌

n.prop. ABR, AMALAN, Académie malienne des langues.

Amapu→̌

n.prop. ABR, AMAP, Agence Malienne de Presse et de Publicité.

Àmára→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).


Àmára`-w tɛ sɛ̀nɛ` kɛ́ bì.
Amara et ses gens ne font pas la culture aujourd’hui.
25.4. Le pluriel associatif

ámardi→̌ Source : Fulfulde aamare 'vache blanche ayant des points rouges ou noirs sur les deux flancs'.

n. vache blanche tachetée (à des points rouges ou noires sur les flancs).

amarini→̌

n. Amhara, Amarinya (groupe ethnique dominante en Éthiopie et sa langue).

Ámdàláy→̌

n.prop. TOP (quartier à Ségou).

Ámɛ̀di→̌ Àmídù.Ámadù; Ámadi; Ámàdu; Ahamadi.

n.prop. NOM.M.

Amedini→̌

n.prop. NOM.F, Ahmeddin.

Amerigo Wɛsipusi

n.prop. NOM.ETRG, Amerigo Vespucci.

Amɛrikɛn→̌→ 2 Lámerikɛn.Amɛrikɛn.

n. Américain.

ámerikɛn→̌→ 4

n. Américain. Lámerikɛn.

Ameriki→̌ Lamerikɛnjamana; Lameriki.

n.prop. TOP, Amerique (pays).

Ámì→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

àmi→̌→ 13 àmiina.àmi. Source : ar: amin = id.

n. amen (mot à la fin de prière; réponse aux souhaits aux bénédictions (ainsi-soit-il !)) k'àn sì hɛ́rɛ lá ! - àmiina ! bonne nuit ! - ainsi soit-il !

Àmídù→̌ Ámadù; Ámadi; Ámàdu; Ámɛ̀di; Ahamadi.

n.prop. NOM.M.

àmiina→̌→ 13 àmi. Source : ar: amin = id.

n. amen (mot à la fin de prière; réponse aux souhaits aux bénédictions (ainsi-soit-il !)) k'àn sì hɛ́rɛ lá ! - àmiina ! bonne nuit ! - ainsi soit-il !

Àminatà→̌ Mínatà; Mínɛtà.

n.prop. NOM.F, Aminata (nom féminin).

amojakini→̌→ 5

n. amodiaquine. Amojakini ni aritesunati bɛ fara ɲɔgɔn kan ka sumayabana jugumanba furakɛ. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

amɔkisisilini→̌→n.prop : 45

n.prop. Amoxicilline. Amɔkisisilini, amoxicilline (sɛbɛn ɲɛ Amɔkisisilini, tata da la, amoxicilline orale) ye bagankinda fura ɲumanba ye min bɛ joginda bali ka juguya.(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

án→̌→ 11471

pers. 1PL (non emphatique). án bɛ́ táa fòro lá nous partons au champán kɔ̀rɔkɛ yé nìn yé c'est notre grand frère (le grand frère de nous)án ká wòtoro dòn c'est notre charretteán tá dòn c'est le nôtre, c'est la nôtre, c'est à nous


Án múnánfánna ntòlàntán` ná.
Án múnanfan-na ntòlantan` ná.
‘Nous sommes satisfaits du football’
Règles de réalisation tonale : La règle d'abaissement initial 3.15

ń «je», í «tu», à «il/elle», án «nous», á «vous», ù «ils/elles»
Pronoms personnels non-emphatiques (4-26)

[Án mínnu yé hádamadenw yé], án kɛ́ra í júgu` yé sá.
Nous, les humains, nous sommes devenus désormais tes ennemis’ [Baabu ni baabu, Ch. 45].
35.2.3. Structure du GN relativisé dans la proposition matrice

analozi→̌→ 11

n. analogie, analogique. danfara min bɛ telewisɔn analozi (TNT) ni telewisɔn numeriki (TNT) cɛ, o ye telewisɔn numeriki bɛ baarabolodalen minnu jaw jira an na, o antɛni bɛ bɔ dugukolo yɛrɛ de la. (Kibaru 572, 2019) ETRG.FRA.

Anatu→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

anbarigo→̌

n. embargo. Anbarigo min tara k'an sɛgɛrɛ, o y'a to ni an y'an bolo da an dusu la ka segin kɔ.(Kibaru 499, 2013) ETRG.FRA.

anbasadi→̌

n. ambassade. Nin yɔrɔ kofɔlen ninnu ye Mali tɔgɔlafaamasow ye diɲɛ kɔnɔ, minnu ni lasigidenso (anbasadi) tɛ kelen ye. (Kibaru 480, 2012) ETRG.FRA. lásigidenso.

ánbilansi→̌→ 6 ánbilanzi.

n. ambulance. dɔ̀gɔtɔrɔmobili.

ánbilanzi→̌→ 1 ánbilansi.ánbilanzi.

n. ambulance.

Anbodejo→̌

n.prop. TOP, Hambodejo (aéroport à Sévaré).

Anbodejɔ→̌

n.prop. NOM.ETRG, Han-Bodedio (personnage épique peul).

ánbulɔku→̌ ánwulɔpu.ánglɔpu; ánbulɔku.

n. enveloppe.

Andalu→̌ Voir entrée principale : Andalusi.

n.prop. TOP, Andalousie (région d'Espagne).

Andalusi→̌ Andalu.

n.prop. TOP, Andalousie (région d'Espagne).

Andelimani→̌

n.prop. TOP, Indelimane (village, 75 km d'Ansongo).

Anderabukani→̌

n.prop. TOP, Andéramboukane (une petite ville, commune de Ménaka, région de Gao).

Anderanbukani→̌

n.prop. TOP, Andéramboukane (ville et commune, cercle et région de Ménaka).

andesileniki→̌→ 2

adj. undécylénique. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

andirini→̌→ 1

n. endrine, insecticide. alidirini, diyɛlidirini, epitakulori, kulorodani, paratiyɔn, pɛntakulorifenɔli. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

andosikopi→̌→ 1

n. endoscopie, fibroscopie. Ni sɛgɛsɛgɛli kɛrɛnkɛrɛnnen (andosikopi) ma kɛ, a ka gɛlɛn waati dɔw la ka a dɔn ko dimi gɛlɛn banabali bɛ mɔgɔ min kɔnɔ na, ko o sababu ye furudimi ye. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Anefisi→̌

n.prop. TOP, Anefis, Anéfis (nom de lieu). (village et commune, dans le cercle et rétion de Kidal).

angageman→̌

n. engagement. sɛbɛn min b'a jira ko cakɛda in bɛ ɲɛnamaya la (sɛritifikade wiyabilite) ani cakɛda in baarakɛla bɛɛ jɛlen ka kandisɛbɛn (angageman kolɛkitifu).(Kibaru 521, 2015) ETRG.FRA.

ángɛrɛ→̌→ 119

n. engrais. fàrafinnɔgɔ, nɔ́gɔfin, nɔ́gɔjɛ, nɔ́gɔ, tùbabunɔgɔ.

àngile→̌→ 1 àngilɛ.àngile; làngile; làngilɛ.

n. anglais.

àngilɛ→̌→ 15 àngile; làngile; làngilɛ.

n. anglais.

Angiletɛri→̌ Angleteri.Ankili; Angletɛrɛ; Ankiletɛrɛ.

n.prop. TOP, Angleterre (pays).

Angletɛrɛ→̌ Angleteri.Ankili; Ankiletɛrɛ; Angiletɛri.

n.prop. TOP, Angleterre (pays).

Angleteri→̌ Ankili; Angletɛrɛ; Ankiletɛrɛ; Angiletɛri.

n.prop. TOP, Angleterre (pays).

ánglɔpu→̌ ánwulɔpu.ánglɔpu; ánbulɔku.

n. enveloppe.

ánglɔpu→̌→ 1

n. enveloppe. ánwulɔpu, fàra, fóroko, lɛ́tɛrɛforoko. Sigarati ni alimɛti b'a fɛ. Anglɔpu fana b'a fɛ. Ali ka fɛnw da man gɛlɛn. (Bird, An ka bamanankan kalan) ETRG.FRA.

Ángola→̌ Àngola.

n.prop. TOP, Angola (pays).

Àngola→̌ Voir entrée principale : Ángola.

n.prop. TOP, Angola (pays).

Ángolem→̌

n.prop. TOP (quartier à Bamako).

Angontinbe→̌

n.prop. NOM.CL.

Angulɛmu→̌

n.prop. TOP, Angoulème (ville en France, quartier à Ségou).

ànháàn→̌→ 1 àhân.

intj. bon (enfin, j'ai compris).áyìwa.

ànhán→̌→ 1 àhán.

intj. haha (un constat fait avec de la joie méchante).

àní→̌→ 768 àn'.

prep. ainsi que (mise en relief : sert dans les énumérations, peut aussi coordonner des phrases). à yé ɲɔ́ d'á mà àní wòro il lui a donné du mil et (aussi) des kolas (souvent employé avant le dernier mot d'une série)

àní→̌→ 6704 àn'.

conj. ainsi que (mise en relief : sert dans les énumérations, peut aussi coordonner des phrases).


míliyari fìla àní míliyɔn kɛ̀mɛ ní bî sàba ni sèegin àní bà kɛ̀mɛ sàba ni bî dúuru ni sèegin àní kɛ̀mɛ fìla ni bî sàba ni kélen = ‘ 2 138 358 231.
Inventaire des numéraux cardinaux (9.2.2)

Músà àní Sékù nàna. ‘Moussa et Sékou sont venus.
Construction coordinative (15.1) - coordinatif

À ye wáraba` àní wáranìnkala` fàga. ‘Il a tué le lion et la panthère.
Construction coordinative (15.1) - coordinatif

Nê àní nɛ̀gɛso` táara. ‘J’ai emporté le vélo.
Construction coordinative (15.1) - associatif

Sàgadennin` gírinna dɔ́rɔn k’í pán k’à b’í kùndá síranbagatɔ` kàn àníka kúle k’à ka bére` fòosi k’ò fára sàgadennin` kùn, ò sí ma téliya ni sí yé.
À peine l’agneau a-t-il sauté brusquement vers le peureux, que celui-ci a hurlé, a retiré sa canne et a frappé l’agneau’ (lit. : ‘Sitôt que l’agneau a sauté brusquement vers le peureux et que celui-ci hurle, retire son bâton et le brise sur la tête de l’agneau, l’un n’a pas été plus rapide que l’autre’) [An ka yɛlɛ].
33.3. Construction subjonctive en coordination avec un verbe nu

Anibisi→̌

n. Anubis (dieu funéraire de l'Égypte antique).

animatɛrɛ→̌→ 5 Voir entrée principale : animatɛri.

n. animateur. animatɛri. tonba tarawele, animatèri, kòlòn masantòla kolokani lamini bamakò mara (Kibaru n°81, 1978) ETRG.FRA.

animatɛri→̌→ 14

n. animateur. cíboloma, kúmatigi, ɲɛ́najɛkɛla. animatɛrɛ. tonba tarawele, animatèri, kòlòn masantòla kolokani lamini bamakò mara (Kibaru n°81, 1978) ETRG.FRA.

animatirisi→̌

n. animatrice. Jɛkulu min ka wulikajɔw ɲɛsinnen bɛ musow ka nɛgɛkɔrɔsigi dabilali ma n'a tubabukan daɲɛ surun ye « CAMS » ye, ale ye animatirisi ye o jɛkulu in kɔnɔ. (Kibaru 505, 2014) ETRG.FRA.

anime→̌

adj. animé. níma, nínama, ɲɛ́nama. O nafa ka bon ni « desɛn animew » n'a ɲɔgɔnnaw ye tele la. (Jama n°11, 2002) ETRG.FRA.

ankadereman→̌→ 4

n. encadrement. ŋɛ́ɲɛmɛ. N’o tɛ ni y’a ye ankadereman tiɲɛna, olu yɛrɛ fana nɔba b’a la. (Traoré, Hinɛ nana III-01) ETRG.FRA.

ànkɛ→̌

intj. bien sûr, c'est normal. ɔ́.

Ankiletɛrɛ→̌ Angleteri.Ankili; Angletɛrɛ; Angiletɛri.

n.prop. TOP, Angleterre (pays).

Ankili→̌ Angleteri.Angletɛrɛ; Ankiletɛrɛ; Angiletɛri.

n.prop. TOP, Angleterre (pays).

anofɛli→̌→ 3

n. anophèle. ale ju bɛ “ anofɛli ” de la , n' o ye soso musoman ye (J~kabaara n°188) ETRG.FRA.

anonimu→̌→ 1

adj. anonyme. tɔ́gɔntan. Sigida dɔrɔgutala kɔrɔw bɛ se ka fara ɲɔgɔn kan ka dɛmɛ don mɔgɔw ma minnu b’a fɛ ka a dabila. “Alikɔliki anonimu” ye o tɔn dɔ ye (Alcooliques Anonymes). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

anpɛri→̌→ 1

n. ampère. Dukɔnɔkuranw na, kɔntɛri min fanga ye anpɛri 5 ye ni juru 2 don, o bɛ wele tubabukan na defili sɛnkanpɛri. (Kibaru 493, 2013) ETRG.FRA.

anpisilini→̌→ 83

n. ampicilline ETRG.FRA.

anpuli→̌ Voir entrée principale : anpulu.

n. ampoule. anpulu. Bɛnbaliya bɛ kuran anpuliko la Erɔpujamanaw kɔnɔ. Erɔpujamanaw ka tɔnba koɲɛnabɔjɛkulu b’a fɛ ka sariya ta, ka anpulu kɔrɔw bɔ Erɔpu jamana bɛɛ kɔnɔ, k’u falen ni ampulu kuraw ye minnu tɛ kura bɛrɛ jeni.(Kibaru, n°467) ETRG.FRA.

anpulu→̌→ 29

n. ampoule. dùlokoto, fòroforo, lògologo. anpuli. Bɛnbaliya bɛ kuran anpuliko la Erɔpujamanaw kɔnɔ. Erɔpujamanaw ka tɔnba koɲɛnabɔjɛkulu b’a fɛ ka sariya ta, ka anpulu kɔrɔw bɔ Erɔpu jamana bɛɛ kɔnɔ, k’u falen ni ampulu kuraw ye minnu tɛ kura bɛrɛ jeni.(Kibaru, n°467) ETRG.FRA.

ánran→̌→ 1

adv. en rang. mɔ̀gɔninfin jɔ̀len bé ánran dè yé (La Geste de Ségou, L'Avènement de Da, p. 342) ETRG.FRA.

ànran→̌ Source : Fr. en rang.

n. file d'attente, queue, rang (file d'attente).kúkala, kú. àran, sáfa, síra, só. kà ànran` mìnɛ se mettre à la queuek'í jɔ̀ ànran` ná faire la queue

ánsanbulu→̌

n. Source : fr. ensemble. ensemble (musical).kúlukùtu.

Ansaridiini→̌ Voir entrée principale : Ansaridini.

n. Ansar Dine, Ansar Eddine (un groupe armé salafiste djihadiste).

Ansaridini→̌ Ansaridiini.

n. Ansar Dine, Ansar Eddine (un groupe armé salafiste djihadiste).

Anshtayn→̌ Anshtaynn.

n.prop. NOM.ETRG, Enshtein.

Anshtaynn→̌ Voir entrée principale : Anshtayn.

n.prop. NOM.ETRG, Enshtein.

Ansmane→̌ Ansumani.Ànsumánà; Nsumanɛ.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Ansongo→̌ Ansɔngɔ; Ansɔngo.

n.prop. TOP, Ansongo (cercle, région de Gao).

Ansɔngo→̌ Ansongo.Ansɔngɔ.

n.prop. TOP, Ansongo (cercle, région de Gao).

Ansɔngɔ→̌ Ansongo.Ansɔngo.

n.prop. TOP, Ansongo (cercle, région de Gao).

Ànsumánà→̌ Ansumani.Ansmane; Nsumanɛ.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Ansumani→̌ Ansmane; Ànsumánà; Nsumanɛ.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

antasidi→̌→ 1

n. antacide, antiacide. kùmukɛlɛlan. aw bɛ ji caman min ni antasidi (antacide), nɔnɔ ani bikaribonati (bicarbonate). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

antɛni→̌→ 11

n. antenne. tùrukala. A antɛni kundama tun ye santimɛtɛrɛ 10 ɲɔgɔnna ye.(Kibaru 497, 2013) ETRG.FRA.

antero-viyofɔrimu→̌→ 1

n. enterovioform. Mɔgɔw bɛ fura caman ta minnu bɛ se ka kɔlɔlɔ lase u ma, i n'a fɔ neyomisini (néomycine), sitɛrɛpitɔmisini (stréptomycine), antero-viyofɔrimu (entéro-vioform) ani kuloranfenikɔli (chloramphénicol). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

antibiyotiki→̌

n. antibiotique. bànakisɛfura. Nin bana minnu kofɔlen filɛ, n'a bɔra «tirikomonasi» la, ni dɔgɔtɔrɔw b'o furakɛ ni «toronidazoli» ye, a tɔ bɛɛ lajɛlen bɛ furakɛ ni «antibiyotiki» ye. (Kibaru 300, 1998) ETRG.FRA.

antiretorowirali→̌→ 2

n. arw. antirétroviraux, antirétroviral. antiretorowiro. Furasi ma sɔrɔ fɔlɔ min bɛ sidabana furakɛ, nka fura minnu bɛ wele antiretorowirali o bɛ se ka sidatɔw dɛmɛ u ka ɲɛnɛmaya kuntaalajan sɔrɔ kɛnɛya kɔnɔ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

antiretorowiro→̌→ 1

n. antirétroviraux. antiretorowirali. fura minnu bɛ wele antiretorowiro olu bilali sidabanakisɛtɔw ka bolo kan; (Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.

antitetaniki→̌→ 1

adj. antitétanique. Ni iminogulobilini antitetaniki (l’immunoglobuline antitétanique, IGAT) sɔrɔcogo bɛ aw bolo, aw bɛ o pikiri kelen kɛ banabagatɔ la, hakɛ 500 ma siɲɛ kelen dɔrɔn (500 unités). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

antonowari→̌→ 1

n. entonnoir. cɔ́ɔlɔ, jísɔɔlɔlan, syɔ́lɔlan. Dusukun mankan lamɛnnan (...) A kɛlendon i ko jishyɔlɔlan (antonowari). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ánw→̌→ 1716 ún.

pers. 1PL.EMPH. jɔ́n ní jɔ́n b'á fɛ̀ kà táa ? - ánw ! qui veut partir ? - nous !


nê, ê, àlê, ánw /ã́ṹ ~ ã́ũ̀/, áw /áú ~ áù/, òlû
Pronoms personnels emphatiques (4-27)

anwirɔnneman→̌→ 1

n. environnement. "Anwirɔnneman": sigiyɔrɔ n'a laminiw (Kibaru 258, 1993) ETRG.FRA.


ánwulɔpu→̌ ánglɔpu; ánbulɔku.

n. enveloppe. ánglɔpu, fàra, fóroko, lɛ́tɛrɛforoko.

àn'→̌→ 32 Voir entrée principale : àní.

prep. ainsi que (mise en relief : sert dans les énumérations, peut aussi coordonner des phrases). à yé ɲɔ́ d'á mà àní wòro il lui a donné du mil et (aussi) des kolas (souvent employé avant le dernier mot d'une série)

àn'→̌→ 402 Voir entrée principale : àní.

conj. ainsi que (mise en relief : sert dans les énumérations, peut aussi coordonner des phrases).

apandisi→̌

n. appendice. bɛ̀lɛkisɛnin, bɛ̀lɛnin, kɔ́sa. Kunfɛjate la, a jirala ko bɛlɛkisɛw ni fɛn kolo gɛlɛn wɛrɛ minnu bɛ yen ni hadamaden b'u dun dumuni fɛ, k'olu de bɛ taa lamara apandisi de kɔnɔ. (Kibaru 495, 2013) ETRG.FRA.

apandisiti→̌

n. appendicite. a bɛ kɔnɔdimi min lase mɔgɔ ma o ye bɛlɛkisɛnin ye. Tubabukan na a bɛ wele apandisiti/apendicite. (Kibaru 495, 2013) ETRG.FRA.bɛlɛkisɛnin.

aparitɛyidi→̌

n. apartheid. Nka o senfɛ, u ye politiki dɔ sigi senkan, min bɛ wele « Aparitɛyidi »; n'o ye siyalawolomafanga ye. (Kibaru 504, 2014) ETRG.FRA.

Apekamu→̌

n. ABT, APECAM, Assemblée permanente des Chambres d'agriculture du Mali.

ápolo→̌→ 1 ápoloɲɛdimi.

n. conjonctivite. bàgamaɲɛdimi, ɲɛ́dimi, ɲɛ́jalandimi.

ápoloɲɛdimi( conjonctivite oeil souffrance ) Voir entrée principale : ápolo.

n. conjonctivite.

apresiye→̌

v. apprécier. U « apresiyelen » don. Nka ko in fiɲɛ ye min ye, u tɛ kalan bamanankan na, o min ye u ka baara nafama ye. (Jama n°11, 2002) ETRG.FRA.

Àrá→̌ Voir entrée principale : Àramátà.

n.prop. NOM.F (Àrá est une forme diminutive).

Áràba→̌

n.prop. NOM.F (nom d'une fille née un mercredi).

àraba→̌→ 49 Source : Ar. al-arbaʕa' '4ème jour'.

n. mercredi. àrabadon. àrabasu mardi soir (m à m : soir du mercredi)

árabacanjo→̌ árabakɔnjo; árabakonjo.

n. milieu de nuit, plein milieu de la nuit (vers 2 ou 3 heures).

àrabadon( mercredi jour )

n. mercredi. àraba.

árabakonjo→̌ árabacanjo.árabakɔnjo.

n. milieu de nuit, plein milieu de la nuit (vers 2 ou 3 heures).

árabakɔnjo→̌ árabacanjo.árabakonjo.

n. milieu de nuit, plein milieu de la nuit (vers 2 ou 3 heures).

Arabi Sawuditi→̌

n.prop. TOP, Arabie Saoudite (pays).

arabika→̌→ 1

n. arabica (sorte de café).

arabu→̌→ 2 làrabu.arabu.

n. arabe.

Arabu Emiri→̌ Emira Arabu Uni.Emira Arabu; Emira Arabi.

n.prop. TOP, Emirats Arabes Unis.

Árabula→̌

n.prop. TOP, Arabie (pays).

aradari→̌

n. radar. Minnu bɛ baara kɛ ni aradari ye, olu bɛ kabafin bonya n'a janya n'a hakɛ, a ni dugukolo cɛ hakɛ, k'o bɛɛ jateminɛ. (Kibaru 511, 2014) ETRG.FRA.

Aradisɔni→̌

n. Radisson (réseau des hôtels).

Arafan→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

àrajaba→̌→ 2 àrijaba; àrjaba. Ar. ar-rajab

n. Radjab (7ème mois de l'année musulmane).

arajatɛri→̌

n. radiateur. Abudulu Kadɛri Sisɔkɔ ka fɔ la, arajatɛri bɛ min ɲɛ motɛri ye, sonsan tulo b'o ɲɛ a ye. (Kibaru 489, 2012) ETRG.FRA.

àrajo→̌→ 96

n. 1 • radio.


àràjó ‘radio’
consonnes marginales : r jamais à l’initiale 2-50

2 • radiothérapie, rayons X.

Àrajomali→̌

n.prop. Radio Mali.

áraka→̌→ 1 árakan.

n. rak'ah (une unité de prière chez les musulmans).

árakan→̌ áraka.árakan.

n. rak'ah (une unité de prière chez les musulmans).

Àrákì→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Àramátà→̌ Àrá.

n.prop. NOM.F (Àrá est une forme diminutive).

Àramatuláyì→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Arameni→̌ Arimeni.

n.prop. TOP, Arménie (pays).

Aramusɛsi→̌

n.prop. NOM.ETRG, Ramsès (11 pharaons d'Égypte, de -1295 à -1069).

àran→̌→ 2 Source : Fr. rang.

n. rang. ànran, sáfa, síra, só.

arapɛri→̌

n. rappeur. Ɲɛnajɛjɛkulu saba ye kɛnɛ ɲama fifa sanni faamaw ka na : Kirakɔna, o ye arapɛri fɔlikɛlaw ye, nalomatɔn, o ye kɔtɛba fɔlikɛlaw ye ani Tamalan.(Kibaru n°529, 2016) ETRG.FRA.

Ararusi→̌ Arawurusi; Ararusu.

n.prop. TOP, Rharous (commune, chef-lieu du cercle de Gourma-Rharous, région de Tombouctou).

Ararusu→̌ Ararusi.Arawurusi.

n.prop. TOP, Rharous (commune, chef-lieu du cercle de Gourma-Rharous, région de Tombouctou).

àrasa→̌→ 1

n. rasta. Arasita.

Àrasɛli→̌

n.prop. NOM.F, Rachel. Rashɛl.

arasidi→̌→ 4

n. arachide. kàntìgɛ, tìga. ne ye balikukalan daminɛ san 1976 , sirakɔrɔ , operasɔn arasidi ( OACV ) ka waati la (Jɛkabaara n°152 1998) ETRG.FRA.

Arasingikilɔbu→̌

n. Racing Club (club de football).

Arasita→̌

n. rasta (mouvement rastafari).àrasa.

Arawan→̌ Arawani.

n.prop. TOP, Araouane, Arawan (village 260 km au nord de Tombouktou, communauté Salam, Cercle de Tombouctou).

Arawani→̌ Voir entrée principale : Arawan.

n.prop. TOP, Araouane, Arawan (village 260 km au nord de Tombouktou, communauté Salam, Cercle de Tombouctou).

Arawɛki→̌

n.prop. ABR, RAVEC, Recensement administratif à vocation d’état-civil (au Mali).

Arawulu→̌

n.prop. NOM.ETRG, Raul (Raul Castro, président de Cuba, 2008-).

Arawurusi→̌ Ararusi.Ararusu.

n.prop. TOP, Rharous (commune, chef-lieu du cercle de Gourma-Rharous, région de Tombouctou).

àrayeda→̌→ 5

n. bord de rails.

arayi→̌

n. rail. rayi. nɛ̀gɛsira. Nɛgɛsira (arayi) de tun ye Kayi marabolo taamasira jɔnjɔn ye kabini tubabutile la. (Kibaru 524, 2015) ETRG.FRA.

Àrayida→̌ Rayeda.

n.prop. TOP, Bord des Rails (quartier du Bamako).

arazuware→̌

n. arrosoir. arozuwari. o kɔ , tile tan , ka kɔn turuli don ɲɛ , pilansiw bɛ sɔn kosɛbɛ ni arazuware ye . pilansiw bɛ to ten (Tarawele, Nakɔsɛnɛna) ETRG.FRA.

ari→̌→ 14

n. are. «ari» ani «sancari».(...) Taari y'a kunnasigi ye, a kɔrɔsigi ye sancari ye. (Kibaru 544, 2017) ETRG.FRA.

Àri→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

àrijaba→̌ àrajaba.àrijaba; àrjaba. Ar. ar-rajab

n. Radjab (7ème mois de l'année musulmane).

àrijabamakɔnɔ( Radjab *connecteur attendre )

n. Djumada al-Ahira (6ème mois de l'année musulmane).

àrijana→̌→ 4 àlijinɛ.àlijɛnɛ; àlijana; àljinɛ; àljana. Ar. al-janna 'jardin, paradis'

n. paradis.

àrijanaden( paradis enfant ) Voir entrée principale : àlijinɛden.

n. bienheureux, habitant du paradis, saint du ciel.

arikowɛri→̌

n. haricot-vert. A sɛbɛ dɔnnen bɛ sɔninsɛnɛ fɛ n'o ye arikowɛri ye. (Kibaru 519, 2014) ETRG.FRA.

arima→̌ arma.

n. Arma (descendants des invahisseurs marocains de 16 siècle).

Arimeni→̌ Voir entrée principale : Arameni.

n.prop. TOP, Arménie (pays).

arimɔri→̌

n. armoire. alimɔri. kitabuba min filɛ arimɔri sanfɛ , a' y' a di yan ! (Jara, Jeha Hoja) ETRG.FRA.

arisewɛki→̌→ 1

n. archevêque. (Zan Zɛribo) kɛra Bamakɔ arisewɛki ye san 1998.(Kibaru 546, 2017) ETRG.FRA.

Arisinari→̌

n.prop. Archinard Louis (Louis Archinard, général colonisateur français, 1850-1932).

Arisitɔti→̌

n.prop. NOM.ETRG, Aristote (philosophe grec -384, -322).

aritemetɛri→̌→ 10

n. artéméther. Aritemetɛri (artéméther) ni lumefantirini (lumefantrine) (a furakisɛ ni fura wɛrɛ ɲagaminen don) ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

aritemisini→̌→ 9

n. artémisine. Sumayabana ka ca yɔrɔ minnu na: Fura minnu dilannen don ni aritemisini (artémisine) ye, walima fura minnu kofɔlen bɛ aw ka sigida la.(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

aritesunati→̌→ 34

n. artésunate. Ni aw sɔmina ko kunsɛmɛnasumaya don, aw bɛ kinini (quinine) walima aritesunati (artésunate) kɛ a la ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

aritisi→̌ Voir entrée principale : aritisiti.

n. aritisiti. artiste. Anw aritisitiw ka baara ye hakili ɲuman di ye jama ma, ka mɔgɔ waaju (Saheli n°2, 1994) ETRG.FRA.

aritisiti→̌

n. aritisi. artiste. Anw aritisitiw ka baara ye hakili ɲuman di ye jama ma, ka mɔgɔ waaju (Saheli n°2, 1994) ETRG.FRA.

aritizan→̌→ 1

n. artisan. bólolabaarakɛla. Tiɲɛni sɔrɔbaaw bɛnna aritizan mɔgɔ 30, jagokɛla mɔgɔ 103, magazɛn 25 ani gwa 77 ma. (Fasokan 2013) ETRG.FRA.

Aritizana→̌

n.prop. TOP, Artisanat (la Maison des Artisans à Bamako).

arizan→̌

n. argent, d'argent. pɛ́cɛkɛ, ɲàga. darizan. wári. Mɔgɔ dɔw bɛ nitarati darizan 1% (nitrate d’argent 1%) jilama fura wɛrɛw kɛ den ɲɛ na. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Arizantini→̌

n.prop. TOP, Argentine (pays).

àrjaba→̌ àrajaba.àrijaba; àrjaba. Ar. ar-rajab

n. Radjab (7ème mois de l'année musulmane).

arma→̌ arima.arma.

n. Arma (descendants des invahisseurs marocains de 16 siècle).

arɔmu→̌→ 1

n. arôme. Kɛfɛn min dɔnnen don kosɛbɛ, o ye kafeyini ye, alikaloyidi, arɔmu n'o ye suma duman ye, ani farikolo nafalan suguya caman, n'o ye witaminiw ye, adw (Kibaru 549, 2017) ETRG.FRA.

arondiseman→̌ Voir entrée principale : árɔndisiman.

n. arrondissement. árɔndiseman; árɔndisiman. kelen bɛ taa bamakɔ, tɔ kelen bɛ to arɔndisiman duguw ɲɛ, sini ɲɛsigi kama.(Kibaru nimɔrɔ 12) o baara in kɛra kurula arondiseman ni Welesebugu yɛrɛ arondiseman kɔnɔ.(Kalamɛnɛ n°3, 1992) sɛ́rikili. ETRG.FRA.

árɔndiseman→̌→ 2 árɔndisiman.árɔndiseman.

n. arrondissement (une division administrative, équivalente de la sous-préfecture).

árɔndiseman→̌→ 2 Voir entrée principale : árɔndisiman.

n. arrondissement. árɔndisiman; arondiseman. kelen bɛ taa bamakɔ, tɔ kelen bɛ to arɔndisiman duguw ɲɛ, sini ɲɛsigi kama.(Kibaru nimɔrɔ 12) o baara in kɛra kurula arondiseman ni Welesebugu yɛrɛ arondiseman kɔnɔ.(Kalamɛnɛ n°3, 1992) sɛ́rikili. ETRG.FRA.

árɔndisiman→̌→ 11 árɔndiseman.

n. arrondissement (une division administrative, équivalente de la sous-préfecture).

arozuwari→̌

n. arrosoir. arazuware.

Àrúnà→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

arw→̌→ 1 Voir entrée principale : antiretorowirali.

n. antiretorowirali. antirétroviraux, antirétroviral. Furasi ma sɔrɔ fɔlɔ min bɛ sidabana furakɛ, nka fura minnu bɛ wele antiretorowirali o bɛ se ka sidatɔw dɛmɛ u ka ɲɛnɛmaya kuntaalajan sɔrɔ kɛnɛya kɔnɔ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

AS→̌

n.prop. ABR, Association sportive (AS Mandé, équipe de football à Kayes).

Ásà→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Asaku→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Asan→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ásàna→̌ Sanata.Ásànata.

n.prop. NOM.F (Asana est une forme diminutive).

Ásànata→̌ Sanata.Ásàna.

n.prop. NOM.F (Asana est une forme diminutive).

asanbilasi→̌→ 1

n. assemblage. ateliye asanbilasi ninnu fana filɛ nin ye. (Traoré, Hinɛ nana, III.07) ETRG.FRA.

asanbile→̌→ 3

n. assemblée. jàma, jɛ̀kulu, jɛ̀, lájɛli. Sariyatabulon : Depitew ye sariyatabulon mɔgɔw ye, n'o ye «asanbile nasɔnali» ye. (Kibaru 558 2018) ETRG.FRA.

Aselari→̌

n.prop. TOP, Asselar (une localité dans la région de Kidal).

asesɛri→̌→ 2

n. assesseur. - N'i donna wotekɛso kɔnɔ, i bɛ ɲɛsin mɔgɔ fɔlɔ minnu ma, olu ye asesɛriw ye n'o ye dɛmɛbagaw ye. (Kibaru 559, 2018) ETRG.FRA.

asetaminofɛni→̌→ 39

n. acetaminophène, paracétamol. A tigi ka kan ka a lafiɲɛ fo lɛri 24 ani ka dimimadafura ta i n’a fɔ parasetamɔli (paracétamol) walima asetaminofɛni (acetaminophène), nka aw kana ibiporofɛni (ibuprofène) walima asipirini (aspirine) di a tigi ma barisa olu bɛ se ka dɔ fara joli jiginni kan kunsɛmɛ na. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.párasetamɔli.

asetate→̌→ 1

n. acétate. Bangekɔlɔsi fura minnu bɛ ta ko cunnenw kama, ilipiritali asetate miligaramu 30 bɛ o la (Ella, Ella One) (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

asɛti→̌→ 1

n. assiette. tásanin. Biberɔnw, asɛtiw, kutuw o ni a ɲɔgɔnnaw fana ka kan ka tobi. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

asetilisalisiliki→̌→ 2

adj. acétylsalicylique. Asipirini, Aspirine (asetilisalisiliki kumu, acide acétylsalicylique):... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

asetilisisiteyini→̌→ 5

n. acétylcystéine. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Asetu→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Aseyi demili→̌

n.prop. TOP, ACI 2000 (quartier dans la commune de Hamdallaye à Bamako).

Ashikabadi→̌

n.prop. TOP, Achkhabad (capitale du Turkménistan).

Asi→̌ Azi.

n.prop. TOP, Asie (continent).

Ásì→̌ Hásimù.Hásì; Háshìm.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

asidi→̌→ 28

n. acide. Aw bɛ ji hakɛ ni asidi bagafagalan hakɛ bɛɛ kɛ kelen ye ka u ɲagami ɲɔgɔn na buteli fitini dɔ kɔnɔ – aliminiyɔmu walima maɲeziyɔmu bɛ fura minnu na i n’a fɔ Maalɔkisi (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.kùmu.

Asikiya→̌→ 1

n. Askia (titre royal de l'Empire Songhaï).


Tombeau des Askia à Gao, 1920
Archives Nationales d'Outre-mer (ANOM)

asikulowiri→̌→ 12

n. acyclovir, aciclovir. Asikulowiri (Acyclovir) bɛ se ka kaba bali ka jɛnsɛn (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Àsím→̌ Voir entrée principale : Àsímù.

n.prop. NOM.M (Àsím est une forme diminutive).

Asimara→̌

n.prop. TOP, Asmara (capitale de l'Erythrée).

Àsímù→̌ Àsím.

n.prop. NOM.M (Àsím est une forme diminutive).

ásipirini→̌→ 107

n. aspirine.

asiransi→̌ Voir entrée principale : asiranzi.

n. asiranzi. assurance. Cakɛda ka asiranzisɛbɛn. (Kibaru bɔko 531, 2016) suguw ni jagofɛnw lakananisɛbɛn n'o ye « Asiransi » ye, k'o tali kɛ wajibi ye ka ɲɛsin tasuma ka tiɲɛniw ma (Kibaru 507, 2014) ETRG.FRA.

asiranzi→̌→ 1

n. asiransi. assurance. hákililatigɛ, jàgɛlɛya, jàsigi. Cakɛda ka asiranzisɛbɛn. (Kibaru bɔko 531, 2016) suguw ni jagofɛnw lakananisɛbɛn n'o ye « Asiransi » ye, k'o tali kɛ wajibi ye ka ɲɛsin tasuma ka tiɲɛniw ma (Kibaru 507, 2014) ETRG.FRA.

Asiseyuya→̌

n.prop. ABR, HCUA, Haut conseil pour l'unité de l'Azawad (créé en mai 2013).

Ásità→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ásitàn→̌ Áyisàta.Asta; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Asta→̌ Áyisàta.Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

atabirini→̌→n.prop : 2

n.prop. Atabrine. Kinakirini, Quinacrine: A dɔnnen don ni tɔgɔ min ye, o ye: Atabirini (Atabrine) ye. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

àtayi→̌ hàtayi. Ar. mauritanien 'at-ta:y

n. thé mauritanien.

ateliye→̌→ 1

n. atelier. ateliye asanbilasi ninnu fana filɛ nin ye. (Traoré, Hinɛ nana, III.07) ETRG.FRA.

Atɛn→̌ Ahɛn.

n.prop. TOP, Athènes (capitale de la Grèce).

Atɛni→̌

n.prop. TOP, Athènes (capitale de la Grèce).

Àtiku→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Atilantiki→̌ Atlantiki. Etym : fr. Atlantique.

n.prop. TOP, Atlantique (océan).

atiletisimu→̌→ 1

n. atilɛtisimu. athlétisme. Denmisɛnw ye ɲɔgɔndan kɛ farikoloɲɛnajɛ suguya 7 la : Atiletisimu, n'o ye boli ni panniw ye,... (Kibaru 552, 2018) ETRG.FRA.

atilɛtisimu→̌ Voir entrée principale : atiletisimu.

n. atiletisimu. athlétisme. Denmisɛnw ye ɲɔgɔndan kɛ farikoloɲɛnajɛ suguya 7 la : Atiletisimu, n'o ye boli ni panniw ye,... (Kibaru 552, 2018) ETRG.FRA.

Atlantiki→̌ Atilantiki.Etym : fr. Atlantique.

n.prop. TOP, Atlantique (océan).

atoropini→̌→n.prop : 4

n.prop. Atropine. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

atɔrɔpini→̌→ 1

n. atropine. Bagafuraw: ... Atoropini bɛ kɛ ka binfagalan, fɛnɲɛnamafagalan gazi dɔw baga kɛlɛ. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ATT→̌

n.prop. ABR, Amadou Toumani Touré (président du Mali, 2002-2012).

áw→̌→ 11729

pers. 2PL.EMPH (vous (souvent de sens emphatique)). á bɔ́ra mín ? d'où venez-vous ? á tá tɛ́ ! ce n'est pas le vôtre, ce n'est pas à vous !


nê, ê, àlê, ánw /ã́ṹ ~ ã́ũ̀/, áw /áú ~ áù/, òlû
Pronoms personnels emphatiques (4-27)

Áwa→̌ Háwa.Máwa; Áwà.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Áwà→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Áwà→̌ Háwa.Máwa; Áwa.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

áwà→̌→ 1 áyìwa.áyìw'; áwà. ar: hayhat

intj. 1 • bon, d'accord, eh bien ! (réponse positive à une permission demandée).

2 • alors, dans ce cas (dans les récits ; exhortation à faire qc ; peut introduire une prudente réflexion ...)ɛlɛɛ.

3 • allons !

àwá→̌→ 27 àwɔ́.ɔ̀wɔ́; àwá; àwɛ; ɔ̀wé; òwé.

intj. oui.

Awa Dɛnbaya→̌

n.prop. TOP, Hawa Dembaya (commune dans le cercle et région de Kayes).

awansi→̌

n. avance. ... ni se b'a ye ka wari kun fɔlɔ (awansi) sara, ... (Kibaru 521, 2015) ETRG.FRA.

àwɛ→̌ àwɔ́.ɔ̀wɔ́; àwá; àwɛ; ɔ̀wé; òwé.

intj. oui.

Awiɲɔn→̌

n.prop. TOP, Avignon (ville en France).

áwirili→̌→ 14 Source : fr : avril.

n. avril.

àwiyɔn→̌→ 2

n. avion. pánkurun, sánnakurun.

àwɔ́→̌→ 28 ɔ̀wɔ́; àwá; àwɛ; ɔ̀wé; òwé.

intj. oui. íyò, nàamù, ǹǹń, ùnhun, ɔ̀nhɔ́n, ɔ̀nkɛ̀.

awoka→̌→ 15

n. avocat. láfasalikɛla, sòronadonbaa, sòronadonna. Awoka faamuyalenba don kiiriko siratigɛ la. (Kibaru 534, 2016) ETRG.FRA.

Awuru→̌

n.prop. TOP, Aourou (village dans le cercle et région de Kayes).

Áyá→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Àyá→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

á-yé-fàli-bɛ̀n( 2PL *impératif âne se.rencontrer )

n. ample vêtement, type de surplis.

áyɛriwe→̌

n. antirétroviral. antiretorowirali.

Ayi→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

àyí→̌→ 216

intj. non. ún-ùn, únhùn. àyi dɛ́ ! non ! pas du tout ! àyi sá ! (je te dis que) non !

Áyìda→̌

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Ayisa→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Áyisàta→̌ Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Áyishàta; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

Áyishàta→̌ Áyisàta.Asta; Ásitàn; Ásità; Sítàn; Asetu; Sátù; Sata; Ayisa; Asan; Ásà; Basan.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

áyìwa→̌→ 679 áyìw'; áwà. ar: hayhat

intj. 1 • bon, d'accord, eh bien ! (réponse positive à une permission demandée).ànháàn.

2 • alors, dans ce cas (dans les récits ; exhortation à faire qc ; peut introduire une prudente réflexion ...)ɛlɛɛ.

3 • allons !

áyìw'→̌→ 4 áyìwa.áwà. ar: hayhat

intj. 1 • bon, d'accord, eh bien ! (réponse positive à une permission demandée).

2 • alors, dans ce cas (dans les récits ; exhortation à faire qc ; peut introduire une prudente réflexion ...)ɛlɛɛ.

3 • allons !

Ayo→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

azandoranzi→̌→ 1

n. agent orange, défoliant, herbicide. bínfagalan, pɛntakulorifenɔli. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Azani→̌

n.prop. TOP, Azanie, Côte d'Ajan (côte de Somalie).

Azari→̌

n.prop. Azhar (Al-Azhar mosquée et université d'Égypte).

Azawadi→̌

n.prop. TOP, Azawad ("zone de paturage" dans le Nord-Mali).

Azi→̌ Voir entrée principale : Asi.

n.prop. TOP, Asie (continent).

azitoromisini→̌→ 5

n. azithromycine. Aw bɛ azitoromisini garamu 1 (azithromycine) dunta di a tigi ma tako 1 na, walima... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

azɔti→̌→ 2

n. azote. Dugukolo nafamafɛn minnu bɛ wele tubabukan na azɔti ani fɔsifɔri, sɛnɛ kɛcogo jugu ani dugukolonɔ bɛ k'olu ban. (Kibaru 493, 2013) ETRG.FRA.

á'→̌→ 2081 .á'; a'.

pers. 2PL.


ń «je», í «tu», à «il/elle», án «nous», á «vous», ù «ils/elles»
Pronoms personnels non-emphatiques (4-26)