Z - z
Zafu→̌
n.prop. ABR, Zone d’Alphabétisation Fonctionnelle.
Zakɔbu→̌
n.prop. NOM.ETRG, Jacob.
Zamayiki→̌
n.prop. TOP, Jamaïque (pays).
Zan→̌
n.prop. NOM.ETRG, Zhang (Zhang Qian, explorateur et doplomate chinois du 2 siècle av. J.-C.)Zangi.
Zan→̌
n.prop. NOM.M, Jean (pape Jean-Paul II 1920 - 2005).
n.prop. NOM.M, Zan (prénom du 3e fils chez les Bambara).
n.prop. NOM.M (nom masculin).
zàn→̌→ 1 sònsan.nsònsan; nsàn; zàn.
n. lièvre.
1 • lièvre brun commun, Lepus capensis (dans les contes le lièvre est réputé astucieux, malin). Syn : sònsanbilennin.
2 • lièvre de Whyte, Lepus whytei. Syn : sònsanbugun.
Zanbɛzi→̌
n.prop. TOP, Zambèze (un fleuve en Afrique du Sud).
Zanbi→̌
n.prop. TOP, Zambie (pays).
Zancɛbugu→̌
n.prop. TOP, Zantiébougou (ville et commune, cercle de Bougouni, région de Sikasso).
zándarama→̌→ 24 zándaramu; zántaramu; zándarmu.
n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3
n. gendarmerie.
zándaramu→̌→ 53 zándarama.zántaramu; zándarmu.
n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3
zándaramu→̌→ 53 Voir entrée principale : zándarama.
n. zándarama; zándramu. gendarme. òlu dè nàna kɛ́ án bólo yé bì sá zándramu - kàramɔgɔ fáaramasi dúnan - àni pòlisiw pílasi. (La Geste de Ségou - L'Avènement de Da - 178) ETRG.FRA.
zándarmu→̌ zándarama.zándaramu; zántaramu; zándarmu.
n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3
zándramu→̌→ 1 Voir entrée principale : zándarama.
n. zándaramu; zándarama. gendarme. òlu dè nàna kɛ́ án bólo yé bì sá zándramu - kàramɔgɔ fáaramasi dúnan - àni pòlisiw pílasi. (La Geste de Ségou - L'Avènement de Da - 178) ETRG.FRA.
zànfala→̌ nsànfala.nsànfɛlɛ; zànfala; gànfɛlɛ; nkànfɛlɛ; nsànfalanfalan.
n. maladie cutanée, pytiriasis versicolor, dartre (taches squameuses disséminées sur la peau). dà, kàbabilen.
Zangi→̌
n.prop. NOM.ETRG, Zhang (Zhang Qian, explorateur chinois, IIème siècle avant J.C.)Zan.
Zanikɔdugu→̌
n.prop. TOP (nom d'un village, région de Sikasso).
Zankarabala→̌
n.prop. TOP, Zankarabala commune de Fallou, sercle de Nara, région de Koulikoro).
Zànkɛ́→̌
n.prop. NOM.M (nom masculin).
Zankɛbugu→̌
n.prop. TOP, Zankèbougou (village, commune de Didiéni, cercle de Kolokani, région de Koulikoro).
Zantalini→̌
n.prop. Gentalline. Ni denfitini don, aw bɛ zantalini (gentalline) fara anpisilini kan (kilogaramu kelen o kilogaramu kelen, aw bɛ miligaramu 2 kɛ a la tile kɔnɔ).(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.
n. gentamycine. neyomisini. Bɛlɛnin (sɛbɛn ɲɛ Bɛlɛni ni kɔnɔnafɛnw foroko cili (farali)) Anpisilini ni zantamisini
zántaramu→̌→ 2 zándarama.zándaramu; zántaramu; zándarmu.
n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3
n. gentiane. Ni safa don, aw bɛ wiyolɛ d zantiyani (violet de gentiane), ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.
zánwiye→̌ zánwuye.zánwiye. Fr. janvier
n. janvier.
zánwuye→̌→ 17 zánwiye. Fr. janvier
n. janvier.
n.prop. TOP, Japon (pays).
zaponɛ→̌ zapɔnɛ.zaponɛ. Fr. japonais
n. Japonais.
n. Japonais.
n. jardin. kɔ̀, nákɔ. (...) Fasokanw labaarali kalan dakun bɛɛ la ; denlamɔyɔrɔw (zaradɛnw), baaradegekalansow ani kalansobaw la; (Kibaru 559, 2018) ETRG.FRA.
n. jawɛliji. eau de Javel. záwɛliji. U bɛ situlu bɔ, ka safunɛ dilan, ka bisiki dilan ni banɔnɔ ni ziramugu ye, ka zawɛliji fana dilan.(Kibaru 536, 2016) Walima aw bɛ u bila jawɛliji la miniti 20 ɲɔgɔn (ni aw ye jawɛliji suman ni minɛn min ye, aw bɛ o minɛn kelen ɲɛ 7 ji ta) walima aw bɛ u bila alikɔli etanɔli (éthanol) 70% ji la.(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.
záwɛliji( eau )
n. eau de Javel. zawɛliji.
zayɛri→̌ Voir entrée principale : Zayiri.
n.prop. ABR, ZAER, Zone d’animation et d’expansion rurale.
n. zaï (une technique culturale traditionnelle originaire d'Afrique de l'Ouest (Mali, Niger, Burkina Faso) aujourd'hui principalement pratiquée par la population du Nord du Burkina Faso (Yatenga). Elle y est réapparue dans les années 1980 à la suite des périodes de sécheresse connues dans l'ensemble du Sahel après avoir été plus ou moins abandonnée à la suite de périodes d'abondance (1950-1970), de l'éclatement des familles et de la mécanisation de la préparation des nouveaux champs).
Zayiri→̌
n.prop. TOP, Zaïre (pays, ancien nom de la RDC).
n.prop. ABR, ZAER, Zone d’animation et d’expansion rurale.
Zebala→̌
n.prop. TOP, Zébala (village et commune, cercle de Koutiala, région de Sikasso).
zɛ́duuru→̌→ 1 Voir entrée principale : jɛ́duuru.
n. chanfrein pattes blancs, cheval au chanfrein et aux pattes blancs.
zɛ̀gɛlɛn→̌ sɛ̀gɛlɛn.nsɛ̀gɛlɛn; zɛ̀gɛlɛn; sègelen; nsègelen.
n. ver de Guinée.
Zeguwa→̌
n.prop. TOP, Zégoua (ville, cercle de Kadiolo, région de Sikasso).
Zelabugu→̌
n.prop. TOP, Zielabougou (village dans la commune de Ouelessébougou, cercle de Kati, région de Koulikoro).
Zelandiya→̌
n.prop. TOP, Zealandia (continent partiellement submergé comprenant la Nouvelle -Zélande).
zeluzili→̌→n.prop : 1
n.prop. Gelusil. Asipirini talen kɔfɛ, walasa a kana aw furu jeni jeni, aw bɛ a ta dumuni kɛ waati ka ji caman min a kan walima nɔnɔ walima furudimifura jilama kutu ɲɛ kelen i n’a fɔ maalɔkisi (Maalox) walima zeluzili (Gelusil). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.
zènerali→̌→ 44 Source : fr : général.
n. général (grade militaire).
adj. général.
n. général de brigade. 4 - Lakana minisiri: Zeneralidebirigadi Salifu Tarawele. (Kibaru 534, 2016, Minisiri kuraw) ETRG.FRA.
Zenɛri→̌
n.prop. NOM.ETRG, Jenner (Edward Jenner, médecin anglais qui a inventé le vaccin contre la variole).
zenɛsi→̌
n. genèse. A ye jɔyɔrɔw fa Sɛki Umaru Sisɔkɔ ka filimu (siniman) fila kɔnɔ; n'o ye Siya ani Zenɛsi ye. (Kibaru 515, 2014) ETRG.FRA.
Zenɛwu→̌
n.prop. TOP, Genève.
Zɛngi→̌
n.prop. NOM.ETRG, Zheng (Zheng He, explorateur chinois de 14-15 siècles).
n. Source : Fr. génie militaire. génie militaire.
zenitali→̌
adj. génital. Kurukurubana min bɛ mɔgɔ dogoyɔrɔw minɛ, o kasaara ka bon kosɛbɛ. Tubabukan na, a bɛ wele « Hɛripɛsi zenitali ». (Kibaru 525, 2015) ETRG.FRA.
n. zinc. zinki. Dugujukɔrɔnafolomafɛn wɛrɛw bɛ yen i n'a fɔ Ofalikini, Kiwuru, Pulɔn ni Zɛnki, Liɲiti ani Sisiti, ka laso ni farasu fara o kan, olu bɛɛ taamasiyɛnw yera Gawo marabolo kɔnɔ.(Kibaru n°527, 12/2015) ETRG.FRA.
zeran→̌
n. gérant. kùnnasigibaa. Ka jateminɛ ni sɛgɛsɛgɛli kɛ koperatifu ka baara taabolo bɛɛ kan n'a ɲɛkun bɛ dirɛkitɛri bolo, walima zeran. (Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.
Zerbo→̌
n.prop. NOM.CL.
n. pastèque, Citrullus.sp (sauvage ou comestible). Catégorie : cucu.
Zèrusàlɛmu→̌
n.prop. TOP, Jérusalem (ville d'Israël/Palestine).
Zesɛnki→̌
n.prop. G5. Basigi sabatili jamana kɔnɔ an'a kɔkan o waleya dɔ ye jamana 5 jɛ sɔrɔdasikulu kɛrɛnkɛrɛnnen sigili ye senkan; n'o bɛ wele tubabukan na Zesɛnki Saheli (G5 Sahel). (Kibaru 552, 2018) ETRG.FRA.
Zesi→̌
n.prop. Zeus (dieu suprême de la Grèce ancienne).
Zeyinabu→̌ Jɛ̀nɛ́bà.Jɛ̀nɛbù; Jènebù; Jainab; Nsɛ̀nɛbú; Bájènebà; Jɛ̀nɛ́.
n.prop. NOM.F (Jɛ̀nɛ́ est une forme diminutive).
Zeyiya→̌
n.prop. ABR, GIA, Groupe islamique armé.
Zezana-Gara→̌
n.prop. TOP, Sinzana-Gare (un village près de Ségou).
Zida→̌
n.prop. NOM.ETRG, Judas.
Zidani→̌
n.prop. NOM.ETRG, Zinédine Zidane (footballeur).
n. judo.
zifu→̌ zuifu; ziyifu. Fr. Juif
n. Juif, juif. yàhudiya, zuyifu.
Zigɛnshori→̌
n.prop. TOP, Ziguinchor (ville du sud du Sénégal).
zilɛ→̌
n. gilet. O la, n'i ye Mali sɔrɔdasiw lajɛ, kɛlɛkɛminɛn girin minnu b'u bolo, olu kɔrɔlen don, wa u bɛ coron cɛncɛn kan; u caman bɛ yen fana yɛrɛtangalan t'u bolo, n'a bɛ fɔ o ma « zilɛ parabali ». (Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.
zimelazi→̌
n. jumelage. fìlaninteriya. Filaninteriya (Zimelazi), o bɛ Mɔti duguw ni Faransi dugu caman cɛ. (Kibaru 522, 2015) ETRG.FRA.
n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).
n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).
Zinbawe→̌ Zinbabwe; Zinbabuwe.
n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).
ziniyɔrɔ→̌ Voir entrée principale : ziɲɔri.
n. ziɲɔri. junior. Samatasɛgɛ Ziɲɔriw, olu fana bɛ taaa Libi «Kani», k’a daminɛ marisikalo tile 18 ka se awirilikalo tile 2 ma, san 2011.(Kibaru, n°467) ETRG.FRA.
zinki→̌
n. zinc. zɛnki. Dumuni nafamafɛn minnu bɛ wele tubabukan na witamini A, potasiyɔmu, kalikɛri ani zinki, olu bɛ jekisɛ la.(Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.
n. junior.
n. gypse. Musow y'a jira, k'olu ye zipisi don ka fara farafinnɔgɔ kan.(Kibaru 536, 2016) ETRG.FRA.
n. jupe. jàso.
zìra→̌ nsìra.sìra; sùla; zìra.
n. cuivre jaune. dɛ̀ɲɛ.
Ziyanki→̌
n.prop. NOM.ETRG, Xuanzang (Xuanzang, un moine bouddhiste chinois de 7 siècle qui a fait un voyage en Inde et en Arabie).Zangi.
Ziyɛli→̌
n. arachide JL24 (sorte d'arachide, type JL24).
ziyifu→̌ zifu.zuifu; ziyifu. Fr. Juif
n. Juif, juif.
ziyifu→̌ Voir entrée principale : zuyifu.
n. zuyifu; zuifu. Juif, juif. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.
zizeman→̌
n. jugement. kíiritigɛ, kíiri, sàriyatigɛ. Mali sariya la, ni kalo kelen tɛmɛna kasɔrɔ bangebaaw ma taa u den ka wolosɛbɛn labɛn, a laban na «Zizeman» de bɛ ɲini a ye. (Kibaru474 2011) ETRG.FRA.
n. herbe Corchorus sp (plantes adventices, 0,6-1,5 m).
zofore→̌ zoforɛ.zofɔrɛ; zofore.
n. Administration des Eaux et Forêts.
n. Administration des Eaux et Forêts.
zofɔrɛ→̌→ 1 zoforɛ.zofɔrɛ; zofore.
n. Administration des Eaux et Forêts.
zɔfɔrɛ→̌ Voir entrée principale : zoforɛ.
n. Administration des Eaux et Forêts. Mɔ̀gɔw kúmana ò yɛ̀rɛ̂ kàn kósɛbɛ, ò kɔ́fɛ̀ ká kúma ozoforɛ kó kàn. Ozoforɛ y'án dègun !... (Traoré, Hinɛ nana III.01) ETRG.FRA. ozeforɛ; ozoforɛ.
Zogbelemu→̌
n.prop. NOM.CL.
Zɔgɔfina→̌
n.prop. TOP, Zogofina (village du Vieux Ségou).
n. géomètre. Zomɛtɛrɛw, n'o ye dugukolosumanaw ye, olu caman ka baara tun jɔra. (Kibaru 535, 2016) ETRG.FRA.
n. rouille. nsón dára mùru ìn ná ce couteau est rouillé
Zonba→̌
n.prop. TOP, Zomba (ville du Malawi, capitale du pays jusqu'à 1974).
n. zone. zɔ́ni.
zóni→̌→ 13 Voir entrée principale : zɔ́ni.
n. zɔ́ni. zone. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) Ofisi di Nizɛri sigida ka bon kosɛbɛ. A tilalen don k'a kɛ sigida duuru ye; o sigidaw bɛ wele ko « zɔniw ». O dugu dɔw ye Kolongo Ɲɔnɔ, Molodo, Ntenbugu, ani Kurumari ye.(Kibaru 345, 2000) ETRG.FRA.
zɔ́ni→̌→ 2 zóni.zɔ́ni. Fr. zone
n. zone.
n. zóni. zone. zóni. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) Ofisi di Nizɛri sigida ka bon kosɛbɛ. A tilalen don k'a kɛ sigida duuru ye; o sigidaw bɛ wele ko « zɔniw ». O dugu dɔw ye Kolongo Ɲɔnɔ, Molodo, Ntenbugu, ani Kurumari ye.(Kibaru 345, 2000) ETRG.FRA.
zɔnki→̌
n. jonque. O waatiw la, Zɛngi Hi tun b'a ka taamaw kɛ kurunba min kan, o tun bɛ wele ko Zɔnki.(Kibaru 548, 2017) ETRG.FRA.
Zɔrizi→̌
n.prop. TOP, Géorgie (pays).
Zɔrɔzi→̌
n.prop. NOM.ETRG, Georges.
Zoze→̌
n.prop. NOM.ETRG, José (José Eduardo dos Santos, président d'Angola, 1979-2017).
Zú→̌ Ùsmánì.Usmana; Usumana; Usmane; Usumani; Sumana; Zumana; Sumanɛ; Nsumanɛ.
n.prop. NOM.M (nom masculin).
zú→̌ Source : Fr. joug.
n. joug (des animaux de trait).
zuifu→̌ zifu.zuifu; ziyifu. Fr. Juif
n. Juif, juif.
zuifu→̌ Voir entrée principale : zuyifu.
n. ziyifu; zuyifu. Juif, juif. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.
n. juillet.
Zumana→̌ Ùsmánì.Usmana; Usumana; Usmane; Usumani; Sumana; Sumanɛ; Nsumanɛ; Zú.
n.prop. NOM.M (nom masculin).
Zuriki→̌
n.prop. TOP, Zurich.
zúrunali→̌→ 1 Source : Fr. journal.
n. journal. dónkibarubɔla, kùnnafonisɛbɛn, làkalitasɛbɛn.
zusitisi→̌
n. justice, de justice. dezusitisi. tílennenya. Kiiritigɛsoba wɛrɛ min bɛ yen, o ɲɛsinnen bɛ peresidan ni minisiriw ma. O bɛ wele tubabukan na hɔtikuru dezusitisi. (Kibaru 522, 2015) ETRG.FRA.
Zuwanɛsiburugi→̌
n.prop. TOP, Johannesbourg (ville d'Afrique du Sud).
n. joint. Dɔrɔgu suguya min bɛ wele zuwɛn n'o ye kanabi ye tubabukan na, o bɛ dun don cɛya julafalaka la.(Kibaru 548, 2017) ETRG.FRA.
zùwɛn→̌→ 12 Source : fr : juin.
n. juin.
zuyifu→̌
n. ziyifu; zuifu. Juif, juif. yàhudiya, zifu. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.
zuzi→̌
n. juge. kíiritigɛla, sàriyatigɛla. Nka, kiiritigɛla (n'o ye zuzi ye), o fana bɛ se k'i ban ko segin ka kɛ kiiri kan tuguni k'a da kiiri tigɛcogo lahalayaw kan sariya kɔnɔ.(Dibifara n°15, 2003) ETRG.FRA.