Bamadaba bamanankan daɲɛgafe / dictionnaire du Corpus bambara de référence
A-Z ɲíni Fr (i) *
ɛ ɔ ɲ ŋ ɲíni!

Z - z

Zafu→̌

n.prop. ABR, Zone d’Alphabétisation Fonctionnelle.

Zakɔbu→̌

n.prop. NOM.ETRG, Jacob.

Zamayiki→̌

n.prop. TOP, Jamaïque (pays).

Zan→̌

n.prop. NOM.ETRG, Zhang (Zhang Qian, explorateur et doplomate chinois du 2 siècle av. J.-C.)Zangi.

Zan→̌

n.prop. NOM.M, Jean (pape Jean-Paul II 1920 - 2005).

Zàn→̌ Nsàn.Zàn; Nzàn.

n.prop. NOM.M, Zan (prénom du 3e fils chez les Bambara).

Zàn→̌ Nzàn.Nsàn.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

zàn→̌→ 1 sònsan.nsònsan; nsàn; zàn.

n. lièvre.

1 • lièvre brun commun, Lepus capensis (dans les contes le lièvre est réputé astucieux, malin). Syn : sònsanbilennin.

2 • lièvre de Whyte, Lepus whytei. Syn : sònsanbugun.

Zanbɛzi→̌

n.prop. TOP, Zambèze (un fleuve en Afrique du Sud).

Zanbi→̌

n.prop. TOP, Zambie (pays).

Zancɛbugu→̌

n.prop. TOP, Zantiébougou (ville et commune, cercle de Bougouni, région de Sikasso).

zándarama→̌→ 24 zándaramu; zántaramu; zándarmu.

n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3

zándarameri→̌→ 17

n. gendarmerie.

zándaramu→̌→ 53 zándarama.zántaramu; zándarmu.

n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3


zándármú ~ zándáramú ‘gendarme’
consonnes marginales : z emprunté au français 2-30

zándaramu→̌→ 53 Voir entrée principale : zándarama.

n. zándarama; zándramu. gendarme. òlu dè nàna kɛ́ án bólo yé bì sá zándramu - kàramɔgɔ fáaramasi dúnan - àni pòlisiw pílasi. (La Geste de Ségou - L'Avènement de Da - 178) ETRG.FRA.

zándarmu→̌ zándarama.zándaramu; zántaramu; zándarmu.

n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3

zándramu→̌→ 1 Voir entrée principale : zándarama.

n. zándaramu; zándarama. gendarme. òlu dè nàna kɛ́ án bólo yé bì sá zándramu - kàramɔgɔ fáaramasi dúnan - àni pòlisiw pílasi. (La Geste de Ségou - L'Avènement de Da - 178) ETRG.FRA.

zànfala→̌ nsànfala.nsànfɛlɛ; zànfala; gànfɛlɛ; nkànfɛlɛ; nsànfalanfalan.

n. maladie cutanée, pytiriasis versicolor, dartre (taches squameuses disséminées sur la peau). dà, kàbabilen.

Zangi→̌

n.prop. NOM.ETRG, Zhang (Zhang Qian, explorateur chinois, IIème siècle avant J.C.)Zan.

Zanikɔdugu→̌

n.prop. TOP (nom d'un village, région de Sikasso).

Zankarabala→̌

n.prop. TOP, Zankarabala commune de Fallou, sercle de Nara, région de Koulikoro).

Zànkɛ́→̌

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Zankɛbugu→̌

n.prop. TOP, Zankèbougou (village, commune de Didiéni, cercle de Kolokani, région de Koulikoro).

Zantalini→̌

n.prop. Gentalline. Ni denfitini don, aw bɛ zantalini (gentalline) fara anpisilini kan (kilogaramu kelen o kilogaramu kelen, aw bɛ miligaramu 2 kɛ a la tile kɔnɔ).(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

zantamisini→̌→ 34

n. gentamycine. neyomisini. Bɛlɛnin (sɛbɛn ɲɛ Bɛlɛni ni kɔnɔnafɛnw foroko cili (farali)) Anpisilini ni zantamisini, ampicilline avec gentamycine,...(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

zántaramu→̌→ 2 zándarama.zándaramu; zántaramu; zándarmu.

n. gendarme. Note : kb 7/05 p.3

zantiyani→̌→ 6

n. gentiane. Ni safa don, aw bɛ wiyolɛ d zantiyani (violet de gentiane), ... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

zánwiye→̌ zánwuye.zánwiye. Fr. janvier

n. janvier.

zánwuye→̌→ 17 zánwiye. Fr. janvier

n. janvier.

Zapɔn→̌ Yapɔn.

n.prop. TOP, Japon (pays).

zaponɛ→̌ zapɔnɛ.zaponɛ. Fr. japonais

n. Japonais.

zapɔnɛ→̌ zaponɛ. Fr. japonais

n. Japonais.

zaradɛn→̌→ 1

n. jardin. kɔ̀, nákɔ. (...) Fasokanw labaarali kalan dakun bɛɛ la ; denlamɔyɔrɔw (zaradɛnw), baaradegekalansow ani kalansobaw la; (Kibaru 559, 2018) ETRG.FRA.

zawɛliji→̌→ 2

n. jawɛliji. eau de Javel. záwɛliji. U bɛ situlu bɔ, ka safunɛ dilan, ka bisiki dilan ni banɔnɔ ni ziramugu ye, ka zawɛliji fana dilan.(Kibaru 536, 2016) Walima aw bɛ u bila jawɛliji la miniti 20 ɲɔgɔn (ni aw ye jawɛliji suman ni minɛn min ye, aw bɛ o minɛn kelen ɲɛ 7 ji ta) walima aw bɛ u bila alikɔli etanɔli (éthanol) 70% ji la.(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

záwɛliji( eau )

n. eau de Javel. zawɛliji.

zayɛri→̌ Voir entrée principale : Zayiri.

n.prop. ABR, ZAER, Zone d’animation et d’expansion rurale.

zayi→̌→ 3

n. zaï (une technique culturale traditionnelle originaire d'Afrique de l'Ouest (Mali, Niger, Burkina Faso) aujourd'hui principalement pratiquée par la population du Nord du Burkina Faso (Yatenga). Elle y est réapparue dans les années 1980 à la suite des périodes de sécheresse connues dans l'ensemble du Sahel après avoir été plus ou moins abandonnée à la suite de périodes d'abondance (1950-1970), de l'éclatement des familles et de la mécanisation de la préparation des nouveaux champs).

Zayiri→̌

n.prop. TOP, Zaïre (pays, ancien nom de la RDC).

Zayiri→̌→n : 1 zayɛri.

n.prop. ABR, ZAER, Zone d’animation et d’expansion rurale.

Zebala→̌

n.prop. TOP, Zébala (village et commune, cercle de Koutiala, région de Sikasso).

zɛ́duuru→̌→ 1 Voir entrée principale : jɛ́duuru.

n. chanfrein pattes blancs, cheval au chanfrein et aux pattes blancs.

zɛ̀gɛlɛn→̌ sɛ̀gɛlɛn.nsɛ̀gɛlɛn; zɛ̀gɛlɛn; sègelen; nsègelen.

n. ver de Guinée.

Zeguwa→̌

n.prop. TOP, Zégoua (ville, cercle de Kadiolo, région de Sikasso).

Zelabugu→̌

n.prop. TOP, Zielabougou (village dans la commune de Ouelessébougou, cercle de Kati, région de Koulikoro).

Zelandiya→̌

n.prop. TOP, Zealandia (continent partiellement submergé comprenant la Nouvelle -Zélande).

zeluzili→̌→n.prop : 1

n.prop. Gelusil. Asipirini talen kɔfɛ, walasa a kana aw furu jeni jeni, aw bɛ a ta dumuni kɛ waati ka ji caman min a kan walima nɔnɔ walima furudimifura jilama kutu ɲɛ kelen i n’a fɔ maalɔkisi (Maalox) walima zeluzili (Gelusil). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

zènerali→̌→ 44 Source : fr : général.

n. général (grade militaire).

zènerali→̌→ 33

adj. général.

zèneralidebirigadi→̌→ 1

n. général de brigade. 4 - Lakana minisiri: Zeneralidebirigadi Salifu Tarawele. (Kibaru 534, 2016, Minisiri kuraw) ETRG.FRA.

Zenɛri→̌

n.prop. NOM.ETRG, Jenner (Edward Jenner, médecin anglais qui a inventé le vaccin contre la variole).

zenɛsi→̌

n. genèse. A ye jɔyɔrɔw fa Sɛki Umaru Sisɔkɔ ka filimu (siniman) fila kɔnɔ; n'o ye Siya ani Zenɛsi ye. (Kibaru 515, 2014) ETRG.FRA.

Zenɛwu→̌

n.prop. TOP, Genève.

Zɛngi→̌

n.prop. NOM.ETRG, Zheng (Zheng He, explorateur chinois de 14-15 siècles).

zèni→̌→ 1

n. Source : Fr. génie militaire. génie militaire.

zenitali→̌

adj. génital. Kurukurubana min bɛ mɔgɔ dogoyɔrɔw minɛ, o kasaara ka bon kosɛbɛ. Tubabukan na, a bɛ wele « Hɛripɛsi zenitali ». (Kibaru 525, 2015) ETRG.FRA.

zɛnki→̌→ 11

n. zinc. zinki. Dugujukɔrɔnafolomafɛn wɛrɛw bɛ yen i n'a fɔ Ofalikini, Kiwuru, Pulɔn ni Zɛnki, Liɲiti ani Sisiti, ka laso ni farasu fara o kan, olu bɛɛ taamasiyɛnw yera Gawo marabolo kɔnɔ.(Kibaru n°527, 12/2015) ETRG.FRA.

zeran→̌

n. gérant. kùnnasigibaa. Ka jateminɛ ni sɛgɛsɛgɛli kɛ koperatifu ka baara taabolo bɛɛ kan n'a ɲɛkun bɛ dirɛkitɛri bolo, walima zeran. (Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.

Zerbo→̌

n.prop. NOM.CL.

zɛ́rɛ→̌ nsɛ́rɛ.nsára; zɛ́rɛ.

n. pastèque, Citrullus.sp (sauvage ou comestible). Catégorie : cucu.

Zèrusàlɛmu→̌

n.prop. TOP, Jérusalem (ville d'Israël/Palestine).

Zesɛnki→̌

n.prop. G5. Basigi sabatili jamana kɔnɔ an'a kɔkan o waleya dɔ ye jamana 5 jɛ sɔrɔdasikulu kɛrɛnkɛrɛnnen sigili ye senkan; n'o bɛ wele tubabukan na Zesɛnki Saheli (G5 Sahel). (Kibaru 552, 2018) ETRG.FRA.

Zesi→̌

n.prop. Zeus (dieu suprême de la Grèce ancienne).

Zeyinabu→̌ Jɛ̀nɛ́bà.Jɛ̀nɛbù; Jènebù; Jainab; Nsɛ̀nɛbú; Bájènebà; Jɛ̀nɛ́.

n.prop. NOM.F (Jɛ̀nɛ́ est une forme diminutive).

Zeyiya→̌

n.prop. ABR, GIA, Groupe islamique armé.

Zezana-Gara→̌

n.prop. TOP, Sinzana-Gare (un village près de Ségou).

Zida→̌

n.prop. NOM.ETRG, Judas.

Zidani→̌

n.prop. NOM.ETRG, Zinédine Zidane (footballeur).

zido→̌→ 1

n. judo.

zifu→̌ zuifu; ziyifu. Fr. Juif

n. Juif, juif. yàhudiya, zuyifu.

Zigɛnshori→̌

n.prop. TOP, Ziguinchor (ville du sud du Sénégal).

zilɛ→̌

n. gilet. O la, n'i ye Mali sɔrɔdasiw lajɛ, kɛlɛkɛminɛn girin minnu b'u bolo, olu kɔrɔlen don, wa u bɛ coron cɛncɛn kan; u caman bɛ yen fana yɛrɛtangalan t'u bolo, n'a bɛ fɔ o ma « zilɛ parabali ». (Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.

zimelazi→̌

n. jumelage. fìlaninteriya. Filaninteriya (Zimelazi), o bɛ Mɔti duguw ni Faransi dugu caman cɛ. (Kibaru 522, 2015) ETRG.FRA.

Zinbabuwe→̌ Zinbawe.Zinbabwe.

n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).

Zinbabwe→̌ Zinbawe.Zinbabuwe.

n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).

Zinbawe→̌ Zinbabwe; Zinbabuwe.

n.prop. TOP, Zimbabwe (pays).

ziniyɔrɔ→̌ Voir entrée principale : ziɲɔri.

n. ziɲɔri. junior. Samatasɛgɛ Ziɲɔriw, olu fana bɛ taaa Libi «Kani», k’a daminɛ marisikalo tile 18 ka se awirilikalo tile 2 ma, san 2011.(Kibaru, n°467) ETRG.FRA.

zinki→̌

n. zinc. zɛnki. Dumuni nafamafɛn minnu bɛ wele tubabukan na witamini A, potasiyɔmu, kalikɛri ani zinki, olu bɛ jekisɛ la.(Kibaru 494, 2013) ETRG.FRA.

ziɲɔri→̌→ 16

n. junior.

zipisi→̌→ 3

n. gypse. Musow y'a jira, k'olu ye zipisi don ka fara farafinnɔgɔ kan.(Kibaru 536, 2016) ETRG.FRA.

zipu→̌→ 2 jupu; jipu.

n. jupe. jàso.

zìra→̌ nsìra.sìra; sùla; zìra.

n. cuivre jaune. dɛ̀ɲɛ.

Ziyanki→̌

n.prop. NOM.ETRG, Xuanzang (Xuanzang, un moine bouddhiste chinois de 7 siècle qui a fait un voyage en Inde et en Arabie).Zangi.

Ziyɛli→̌

n. arachide JL24 (sorte d'arachide, type JL24).

ziyifu→̌ zifu.zuifu; ziyifu. Fr. Juif

n. Juif, juif.

ziyifu→̌ Voir entrée principale : zuyifu.

n. zuyifu; zuifu. Juif, juif. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.

zizeman→̌

n. jugement. kíiritigɛ, kíiri, sàriyatigɛ. Mali sariya la, ni kalo kelen tɛmɛna kasɔrɔ bangebaaw ma taa u den ka wolosɛbɛn labɛn, a laban na «Zizeman» de bɛ ɲini a ye. (Kibaru474 2011) ETRG.FRA.

zɔ̀fɔn→̌ nsɔ̀fɔn.zɔ̀fɔn.

n. herbe Corchorus sp (plantes adventices, 0,6-1,5 m).

zofore→̌ zoforɛ.zofɔrɛ; zofore.

n. Administration des Eaux et Forêts.

zoforɛ→̌ zofɔrɛ; zofore.

n. Administration des Eaux et Forêts.

zofɔrɛ→̌→ 1 zoforɛ.zofɔrɛ; zofore.

n. Administration des Eaux et Forêts.

zɔfɔrɛ→̌ Voir entrée principale : zoforɛ.

n. Administration des Eaux et Forêts. Mɔ̀gɔw kúmana ò yɛ̀rɛ̂ kàn kósɛbɛ, ò kɔ́fɛ̀ ká kúma ozoforɛ kó kàn. Ozoforɛ y'án dègun !... (Traoré, Hinɛ nana III.01) ETRG.FRA. ozeforɛ; ozoforɛ.

Zogbelemu→̌

n.prop. NOM.CL.

Zɔgɔfina→̌

n.prop. TOP, Zogofina (village du Vieux Ségou).

zomɛtɛrɛ→̌→ 1

n. géomètre. Zomɛtɛrɛw, n'o ye dugukolosumanaw ye, olu caman ka baara tun jɔra. (Kibaru 535, 2016) ETRG.FRA.

zón→̌→ 1 nsón.zón.

n. rouille. nsón dára mùru ìn ná ce couteau est rouillé

Zonba→̌

n.prop. TOP, Zomba (ville du Malawi, capitale du pays jusqu'à 1974).

zóni→̌→ 13 zɔ́ni. Fr. zone

n. zone. zɔ́ni.

zóni→̌→ 13 Voir entrée principale : zɔ́ni.

n. zɔ́ni. zone. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) Ofisi di Nizɛri sigida ka bon kosɛbɛ. A tilalen don k'a kɛ sigida duuru ye; o sigidaw bɛ wele ko « zɔniw ». O dugu dɔw ye Kolongo Ɲɔnɔ, Molodo, Ntenbugu, ani Kurumari ye.(Kibaru 345, 2000) ETRG.FRA.

zɔ́ni→̌→ 2 zóni.zɔ́ni. Fr. zone

n. zone.

zɔ́ni→̌→ 3

n. zóni. zone. zóni. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) Ofisi di Nizɛri sigida ka bon kosɛbɛ. A tilalen don k'a kɛ sigida duuru ye; o sigidaw bɛ wele ko « zɔniw ». O dugu dɔw ye Kolongo Ɲɔnɔ, Molodo, Ntenbugu, ani Kurumari ye.(Kibaru 345, 2000) ETRG.FRA.

zɔnki→̌

n. jonque. O waatiw la, Zɛngi Hi tun b'a ka taamaw kɛ kurunba min kan, o tun bɛ wele ko Zɔnki.(Kibaru 548, 2017) ETRG.FRA.

Zɔrizi→̌

n.prop. TOP, Géorgie (pays).

Zɔrɔzi→̌

n.prop. NOM.ETRG, Georges.

Zoze→̌

n.prop. NOM.ETRG, José (José Eduardo dos Santos, président d'Angola, 1979-2017).

Zú→̌ Ùsmánì.Usmana; Usumana; Usmane; Usumani; Sumana; Zumana; Sumanɛ; Nsumanɛ.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

zú→̌ Source : Fr. joug.

n. joug (des animaux de trait).

zuifu→̌ zifu.zuifu; ziyifu. Fr. Juif

n. Juif, juif.

zuifu→̌ Voir entrée principale : zuyifu.

n. ziyifu; zuyifu. Juif, juif. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.

zùluye→̌→ 14

n. juillet.


zùlùyé ‘juillet’
consonnes marginales : z emprunté au français 2-29

Zumana→̌ Ùsmánì.Usmana; Usumana; Usmane; Usumani; Sumana; Sumanɛ; Nsumanɛ; Zú.

n.prop. NOM.M (nom masculin).

Zuriki→̌

n.prop. TOP, Zurich.

zúrunali→̌→ 1 Source : Fr. journal.

n. journal. dónkibarubɔla, kùnnafonisɛbɛn, làkalitasɛbɛn.

zusitisi→̌

n. justice, de justice. dezusitisi. tílennenya. Kiiritigɛsoba wɛrɛ min bɛ yen, o ɲɛsinnen bɛ peresidan ni minisiriw ma. O bɛ wele tubabukan na hɔtikuru dezusitisi. (Kibaru 522, 2015) ETRG.FRA.

Zuwanɛsiburugi→̌

n.prop. TOP, Johannesbourg (ville d'Afrique du Sud).

zuwɛn→̌→ 2

n. joint. Dɔrɔgu suguya min bɛ wele zuwɛn n'o ye kanabi ye tubabukan na, o bɛ dun don cɛya julafalaka la.(Kibaru 548, 2017) ETRG.FRA.

zùwɛn→̌→ 12 Source : fr : juin.

n. juin.

zuyifu→̌

n. ziyifu; zuifu. Juif, juif. yàhudiya, zifu. Zuyifuw ye siya dɔ ye, an b'a fɔ u ma yahudiyaw walima banisiralakaw.(Kibaru 538, 2016) ETRG.FRA.

zuzi→̌

n. juge. kíiritigɛla, sàriyatigɛla. Nka, kiiritigɛla (n'o ye zuzi ye), o fana bɛ se k'i ban ko segin ka kɛ kiiri kan tuguni k'a da kiiri tigɛcogo lahalayaw kan sariya kɔnɔ.(Dibifara n°15, 2003) ETRG.FRA.