Bamadaba bamanankan daɲɛgafe / dictionnaire du Corpus bambara de référence
A-Z ɲíni Fr (i) *
ɛ ɔ ɲ ŋ ɲíni!

Ɛ - ɛ

ɛ́→̌→ 192

intj. ah! (interjection de surprise joyeuse, d'admiration)., áà. ɛ́ ! nìn ká cá dɛ́ ! eh ! ça c'est trop !

ɛ̀→̌ àlê.ɛ̀.

pers. 3SG.EMPH (surtout utilisé dans le style indirect). Ncí kó : àle fɔ́lɔ dè bɛ́ à dàntígɛ : Nci dit que c'est lui qui va s'expliquer en premier

ɛ̀→̌→ 14 Voir entrée principale : ɔ̀.

prt. ainsi, alors, or.

Ɛcopi→̌→n.prop : 2 Ecopi.Ecupi; Ɛtiyopi; Etiyopi.

n.prop. TOP, Éthiopie (pays).

ɛ̀ɛ→̌→ 184

intj. 1 • pas possible! (étonnement).

2 • eh (réponse à un appel).

Ɛfɛmi→̌

n.prop. ABR, FMI, Fond Monétaire International.

ɛ̀hɛ́→̌→ 10 hɛ̀ɛ́.

intj. ohé, holà (interjection servant à interpeller quelqu'un).

ɛkisitansilini→̌→n.prop : 1

n.prop. Extencilline. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛkitomɛtɛrɛ→̌→ 2

n. hectomètre ETRG.FRA. Syn : kɛmɛmɛtɛrɛ.

ɛkizamɛn→̌

n. examen. kɔ́rɔbɔli. Ŋunuŋunukan cayalen bɛ ɲinan ɛkizamɛnw kunkan, n'o ye lakɔliw kiimɛniw ye. (Kibaru 488, 2012) ETRG.FRA.

ɛkɔliso( école maison ) làkɔliso.ɛkɔliso.

n. école.

ɛ́lajì→̌ álajì.lájì; ɛ́lihajì; hájì; ɛ́li hájì; ɛ́lajì.

n. hadji, hadj (musulman qui a fait le pélerinage à la Mecque).

ɛ̀lɛ́→̌→ 4

intj. pouah (interjection de mépris).buruuu, tú.

ɛlɛɛ→̌→ 1

intj. eh bien, alors (une conséquence naturelle).áyìwa.

Ɛli→̌→n.prop : 4

n.prop. NOM.ETRG, Omar al- (Omar al-Bashir, président du Soudan, 1989-).

ɛ́li hájì→̌ álajì.lájì; ɛ́lihajì; hájì; ɛ́li hájì; ɛ́lajì.

n. hadji, hadj (musulman qui a fait le pélerinage à la Mecque).

ɛ́lihajì→̌→ 2 álajì.lájì; ɛ́lihajì; hájì; ɛ́li hájì; ɛ́lajì.

n. hadji, hadj (musulman qui a fait le pélerinage à la Mecque).

Ɛmɛnela→̌→n : 5

n.prop. ABR, MNLA, Mouvement national pour la libération de l'Azawad.

Ɛmiya→̌

n.prop. ABR, MIA, Mouvement islamique de l'Azawad (existait en janvier -- mai 2013).

Ɛndelimani→̌

n.prop. TOP (une localité entre Menaka et Ansɔngo).

ɛndepandan→̌→ 1

n. indépendant. Kidali dugu yɛrɛ kɔnɔ, Ɛndepandanw ye yen depite 3 ta ka bɔ Ɛripeyɛmu/RPM ni Iyɛride/URD ɲɛ kan ni 65% sɔrɔli ye. (Kibaru 502, 2013) ETRG.FRA.

ɛndisirɛli→̌→ 3 Voir entrée principale : ɛndisiriyɛli.

adj. industriel. endisiriyɛli; ɛndisiriyɛli. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) O sen fɛ, Peresidan Amadu Tumani Ture y'a jira k'a fɔ ko a n'a ka gofɛrɛnaman mɔgɔw bɛna u teliya walasa ka ɛndisirɛlikow don bala kosɛbɛ an ka jamana kɔnɔ. (Fasokan, 2009 08) ETRG.FRA.

ɛndisiri→̌

n. industrie. ɛndisitiri. M GORIBACEWU ye jòyòròba di a ka jèmukan kònò baarakèminènw jurudonni n'u singali la cikè ni èndisiri walew la.(Irisila kunnafonisɛbɛn, 1988 08) Sukarodilan izini « Agoro Ɛndisitiri » ye taari 696 labɛn k'o sɛnɛ; (Kibaru 516, 2016) ETRG.FRA.

ɛndisiriyɛli→̌→ 1

adj. industriel. endisiriyɛli; ɛndisirɛli. jagokɛla don Zoni Endisiriyɛli la Bamakɔ (Kibaru n°527, 12/2015) O sen fɛ, Peresidan Amadu Tumani Ture y'a jira k'a fɔ ko a n'a ka gofɛrɛnaman mɔgɔw bɛna u teliya walasa ka ɛndisirɛlikow don bala kosɛbɛ an ka jamana kɔnɔ. (Fasokan, 2009 08) ETRG.FRA.

ɛndisitiri→̌ Voir entrée principale : ɛndisiri.

n. industrie. ɛndisiri. M GORIBACEWU ye jòyòròba di a ka jèmukan kònò baarakèminènw jurudonni n'u singali la cikè ni èndisiri walew la.(Irisila kunnafonisɛbɛn, 1988 08) Sukarodilan izini « Agoro Ɛndisitiri » ye taari 696 labɛn k'o sɛnɛ; (Kibaru 516, 2016) ETRG.FRA.

ɛ́ndiyɛn→̌→ 7

n. Indien.

ɛ́ndiyɛn→̌→ 3

adj. indien.

Ɛndonesi→̌ Ɛndonezi.Indonezi.

n.prop. TOP, Indonésie.

Ɛndonezi→̌→n.prop : 1 Indonezi; Ɛndonesi.

n.prop. TOP, Indonésie.

Ɛ́ndu→̌→n.prop : 3 Híndi; Éndu.

n.prop. TOP, Inde.

ɛnfirimeri→̌

n. infirmerie. Jɛkulu caman fana bɛ yen, olu ye furakɛlikɛyɔrɔw (Ɛnfirimeri) dayɛlɛ. (Kibaru 523, 2015) ETRG.FRA.

ɛnfirimiye→̌

n. infirmier. básikɛla, dɔ̀gɔtɔrɔ, fúrakɛla. Mɔgɔ filanan min sara Ebola bana fɛ, o tun ye kɛnɛya tigilamɔgɔ dɔ ye min bɛ wele tubabukan na Ɛnfirimiye; n'o ye dɔgɔtɔrɔ misɛnnin dɔ ye. (Kibaru 514, 2014) ETRG.FRA.

ɛnfo→̌

n. info. Faransijamana na kunnafonidiyɔrɔ min bɛ wele Faransi Ɛnfo, o ye ɲininkali kɛ Kirisitini Usuziyu la.(Kibaru 504, 2014) ETRG.FRA.

ɛnfɔrimatiki→̌ Voir entrée principale : ɛnfɔrɔmatiki.

n. ɛnfɔrɔmatiki. informatique. O kunnafonifɛɛrɛ kuraw ye, ɛnfɔrɔmatiki, ɛntɛrɛnɛti, jufakɔnɔtelefɔni, tabulɛtiw an'olu ɲɔgɔnnaw. (Kibaru 549, 2017) ETRG.FRA.

ɛnfɔrɔmatiki→̌→ 1

n. ɛnfɔrimatiki. informatique. O kunnafonifɛɛrɛ kuraw ye, ɛnfɔrɔmatiki, ɛntɛrɛnɛti, jufakɔnɔtelefɔni, tabulɛtiw an'olu ɲɔgɔnnaw. (Kibaru 549, 2017) ETRG.FRA.

Ɛ̀njen→̌ Etym : fr. Indien.

n.prop. TOP, Océan Indien (océan).

ɛnperiyalisi→̌

n. impérialiste. Nka u ka kèwale jugu ninnu si ma kè u jènyògòn juguw kò, n'o ye ènperiyalisiw ye, minnu bè mugu ni kisè d'u ma, k'u jò u kòkòrò u ka subahana baaraw la. (Faso kumakan, 1982) ETRG.FRA.

ɛnpɛriyalismu→̌→ 4

n. impérialisme. Nafoloɲinijamanaw kɔnɔ, nafolotigiw ka nata bɛ jamana nafasɔrɔsiraw bɛɛ kan. (...) U b'o ɲini cogo bɛɛ la; n'u dɛsɛra, u bɛ marifa ta k'o jamana kɛlɛ. U ye Afiriki mara ten de. A bɛ fɔ o de ma ko « ɛnpɛriyalismu ». Ale de bɛ na ni diyagoyafanga sigili ye jamana tɔw kunna; (Jama 08, Dunbuya, Faantan ka miiriya) ETRG.FRA.

ɛnpirimeri→̌→ 6

n. imprimerie. gafe minw bòra kosa in na, ènpirimeri kase keyita la, olu ye misali fòlòw ye. (Kibaru n°65, 1977) ETRG.FRA.

ɛnsipɛkitɛri→̌

n. inspecteur. ɛnsipɛtɛri. Olu ka ɲɛmɔgɔba, Ɛnsipɛkitɛri Zenerali Bubakari Baba Jara, ale ko a tɛ peresidanya ɲini bilen siɲɛ fila.(Kibaru 549, 2017) ETRG.FRA.

ɛnsipɛtɛri→̌

n. inspecteur. ɛnsipɛkitɛri. Mɔgɔ 9 ninnu ni Ɛnsipɛtɛri polisi Usumani Fanɛ tun bɛ kaso la ɲɔgɔn fɛ, nka o ma sɔn ka boli. (Kibaru 525, 2015) ETRG.FRA.

ɛnsulini→̌→ 13

n. insuline. Mɔgɔ dɔ jolila sukaro hakɛ bɛ se ka dɔgɔya ni o ye a sɔrɔ a bɛka fura ta min tɔgɔ ɛnsulini (insuline) walima sukarodunbana fura wɛrɛ, ani ni a ka fura tata hakɛ ka ca, a tɛ dumuni kɛ ka ɲɛ, a bɛ fangalabaara baaraw kɛ kojugu, ni a bɛ mɛn ka a sɔrɔ a ma dumuni kɛ walima ni a bɛ dɔlɔ min. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛntegirisi→̌

n. intégriste. N'u m'a fɔ k'i ye « Ɛntegirisi » ye, u b'a fɔ k'i ye « terorisi » ye. Nin bɛɛ ye dansagonmɔgɔw ko ye. (Kibaru 499, 2013) ETRG.FRA.

ɛntɛrɛnɛti→̌ ɛntɛrinɛti.ɛntɛrɛnɛti.

n. Internet.

ɛntɛrinasiyɔnali→̌→ 1

adj. international. ɛntɛrinasɔnali. Hali sisan, n bɔra ka Bariseloni ni Ɛntɛrinasiyɔnali ka ntolatan lajɛ. (Fasokan, 2010/04) ETRG.FRA.

ɛntɛrinasɔnali→̌ Voir entrée principale : ɛntɛrinasiyɔnali.

adj. international. ɛntɛrinasiyɔnali. Hali sisan, n bɔra ka Bariseloni ni Ɛntɛrinasiyɔnali ka ntolatan lajɛ. (Fasokan, 2010/04) ETRG.FRA.

ɛntɛrinɛti→̌→ 135 ɛntɛrɛnɛti.

n. Internet.

ɛnzeniyɛri→̌

n. enzeniyɛri. ingénieur. Enzeniyɛri don forobayɔrɔw jɔli sira kan. (Kibaru 534, 2016) ETRG.FRA.

ɛpisɔmu→̌→ 4

n. sel d'Epsom, sulfate de magnésium. Ɛpisɔmu kɔkɔma, Sels d’Epsom (maɲeziyɔmu silifatilama, sulfate de magnésium): kɔnɔmagayalan ani ŋɛɲɛfura:... (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛ́reni→̌ ɛ́rɛni.éreni; érini; ɛ́reni.

n. hernie.

ɛ́reni→̌ Voir entrée principale : érini.

n. érini. hernie. A fisa ka ka furudimi furakɛ kabini a daminɛ. Ni o tɛ a bɛ se ka basi bɔn jugumanba lase a tigi ma walima ɛrini. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) Farikolo yɔrɔ dɔ farali k'a kɔnɔfɛn npurugutu ka bɔ o wo fɛ, o bana de bɛ wele tubabukan na ereni (hernie). (Kibaru 550, 2017) ETRG.FRA.

ɛ́rɛni→̌ éreni; érini; ɛ́reni.

n. hernie. érini, káliya.

ɛ́rɛsi→̌

n. herse.


ɛ́rɛsi (herse)
photo Valentin Vydrine

ɛrɛtɛrɛti→̌ eretɛrɛti.ɛrɛtɛrɛti.

n. retraite, pension. pansɔn.

ɛrɛtɛrɛti→̌ Voir entrée principale : eretɛrɛti.

n. retraite. eretɛrɛti. A bɛ ɛrɛtɛrɛti la sisan. (Traoré, Hinɛ nana, III,0) Tubabubaarakɛla minnu bolobɔra (ka taa sɛgɛnnabɔ la) n'o ye eretɛrɛti ye, olu bɛ wari min ta, a bɛ fɔ o de ma pansɔn.(Kibaru 538, 2016-11) ETRG.FRA.

ɛrɛyɔn→̌

n. rayon. Kasɔrɔ k'a ta dugukolo cɛmancɛ la ka n'a dawolo la n'o ye dugukolo Ɛrɛyɔn ye, o ye kilomɛtɛrɛ 6400 ye. (Kibaru 477, 2012) ETRG.FRA.

ɛ̀rɛzɛn→̌→ 2

n. raisin. tùbabunpeku.

Ɛri→̌→n.prop : 2 Voir entrée principale : Irilandi.

n.prop. TOP, Irlande (pays).

ɛrigometirini→̌→ 9

n. ergométrine, ergonovine. erigotarati, ɛrigonowini. Nin fura ninnu bɛɛ ositosini, mizopɔrɔsitɔli , ɛrigometirini (ergométrine) a dɔnnen don ni ɛrigonowini ye (ergonovine) bɛ denso n’a joli siraw kolo gɛlɛya. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛrigonowini→̌→ 9

n. ergonovine, ergométrine. ɛrigometirini. Ni ɛrigonowini (ergonovine), ositosini (ocytocine), walima mizopɔrɔsitɔli (misoprostol) bɛ aw bolo kɔrɔ, aw bɛ o pikiri kɛ jibaatɔ la. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛrigotamini→̌→ 5

n. ergotamine. Walima aw bɛ se ka ɛrigotamini kisɛ ɲini kafeyini bɛ min na (ergotamine +caffeine), uzinitigi ka tɔgɔ dalen Kafɛrigoti, Cafergot (sɛbɛn ɲɛ Ɛrigotamini, ergotamine). (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

ɛripɛsi→̌ Voir entrée principale : hɛripɛsi.

n. herpès. hɛripɛsi. Kurukurubana min bɛ mɔgɔ dogoyɔrɔw minɛ, o kasaara ka bon kosɛbɛ. Tubabukan na, a bɛ wele « Hɛripɛsi zenitali ». (Kibaru 525, 2015) ETRG.FRA. kùrukurubana, súfɛfarigan.

Ɛ̀ropi→̌ Èrɔpu.Ɛ̀ropu.

n.prop. TOP, Europe.

Ɛ̀ropu→̌ Èrɔpu.Ɛ̀ropi.

n.prop. TOP, Europe.

ɛseke→̌

prt. est-ce que. kɔ̀rí. ee Seku Maru ɛseke ni Seku Maru ka kɛlɛ tun ye n ka farin ye ten cɛw bɛ n bolo n ka farin, maa tun ye se Segu la wa ? (M'Baba Diallo, Les conquêtes d'El Hadj Omar ) ETRG.FRA.

ɛsikirimu→̌→ 2

n. escrime. Eziputi jamana ye ŋanaminɛ ŋana ye Ɛsikirimu na : Ɛsikirimu ye murulakɛlɛ ye.(Kibaru n°530, 2016) ETRG.FRA.

ɛsikoro→̌

n. escroc. ETRG.FRA. kàratukaratumɔgɔ, nánbarakɛla, yúru, ɛ́sikoro. Mɔgɔ min bɛ don a mɔgɔɲɔgɔn n'a hakili cɛ ka fɛn dɔ minɛ a la, a bɛ fɔ o ma tubabukan na «Ɛsikoro». námaranci.

ɛ́sikoro→̌ Source : Fr. escroc.

n. escroc. kàratukaratumɔgɔ, nánbarakɛla, yúru, ɛsikoro.

Ɛsipaɲi→̌→n.prop : 57

n.prop. TOP, Espagne (pays).

ɛsipaɲi→̌→ 1

n. espagnol.

ɛsipaɲikan( espagnol cou )

n. langue espagnole.

ɛsipuwari→̌

n. espoir. hákili, jìgila, jìgi. O kɔfɛ a bilala Kadew kunna san 1995; ka « Ɛsipuwariw » degelikaramɔgɔya fana kɛ yanni a ka bila Samatasɛgɛw kunna.(Kibaru 498, 2013) ETRG.FRA.

ɛsitadi→̌

n. stade, équipe de foot. sitadi. kupu Kabarali san 1989 n' o Tara Malisɛgɛw fɛ ani « UFOA » n' o Tara ɛsitadi Maliɛn fɛ (Kibaru 281) ETRG.FRA.

ɛsitasɔn→̌

n. station, station d'essence. Polisiso nyèmò ye kangari min da mobilitigiw ye, o de y'u ka mobili bilali ye kèrè fè, n'a taji banna, ka taa esansi nyuman nyini èsitasòn na.(Faso kumakan, 1983) ETRG.FRA.

ɛsitorojɛni→̌→ 4

n. estrogènes, oestrogènes. Bangekɔlɔsi fɛɛrɛ minnu bɛ fara ɲɔgɔn kan ɔrimɔni suguya 2 bɛ u bɛɛ la ni u bɛ wele ko ɛsitorojɛni ani porojɛsitin. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Ɛtiyopi→̌→n.prop : 1 Ecopi.Ecupi; Ɛcopi; Etiyopi.

n.prop. TOP, Éthiopie (pays).